Nga Athanase Vantchev de Thracy parathënie për librin e Shaip Emerllahut

ENDËRR ILIRE PËR LIRINË DHE DASHURINË

Shkruan: Akademik Athanase Vantchev de Thracy

Libri i poetit të shquar Shaip Emërllahu, lexuesin e mrekullon, e mahnit, e magjeps, e trullos, e bën t’i mbahet fryma apo e trishton. Përmbledhja e tij poetike “Maratona shqiptare” i këndon luftës së vendosur të një komuniteti, që me gjakun e derdhur ëndërron të zërë një vend të denjë nën diellin e një shteti, i cili për një kohë të gjatë ka neglizhuar të drejtat e shqiptarëve të Maqedonisë, për t’i jetuar traditat, doket dhe zakonet e tyre mijëravjeçare e për t’iu gëzuar bukurisë së gjuhës së tyre të lashtë amtare. Emërllahu nuk rresht së mbrojturi të drejtat e popullit të tij.Ashtu, si heronjtë e legjendave ilire, ai lufton burracakëritë, shpirtvogëlsitë, verbërinë, komprometimet… Poezia e tij e bukur është ilustrimi i asaj që në spiritualizmin e krishterë e quajnë “dashuri miqësie”.
Shaip Emërllahu ka luftuar ostracizmin nga pushteti qendror, si poet dhe si universitar. Falë njerëzve si ai, shqiptarët e Tetovës kanë një universitet të mrekullueshëm. Ai e bëri Tetovën vend takimi me poetë nga mbarë bota. Festivali kushtuar poetit shqiptar Naim Frashëri është një nga manifestimet më të njohura kulturore.
Poezitë e tij i këndojnë truallit, ajrit, tokës e maleve të krahinës, por edhe figurave të shquara shqiptare. Shpesh plot aluzione apo referenca që mund t’i shpëtojnë lexuesit perëndimor, por që gjithë lexuesit e tij nga Ballkani i kuptojnë apo i mbajnë mend lehtësisht. Poezitë e tij janë një thirrje për më shumë liri, bashkim përtej kufijve të popullit të tij.
Te Shaip Emërllahu gjejmë nostalgji të madhe për Ilirinë e endërruar, që nuk nxihet kurrë prej hidhërimit, por përkundrazi merr ngjyrimin e një besimi të madh tek e ardhmja dhe mendimi, se çdo ëndërr është paralajmërim i asaj vetë. Kjo poezi tronditëse na qas drejt një populli që prej vitesh ka njohur aq shumë fatkeqësi e ndarje para se të fitojë lirinë. Të gjitha vargjet e këtij poeti unik në llojin e tij burojnë prej një brendësie me tepri… Emërllahu zotëron një ndjeshmëri poetike të jashtëzakonshme. Njeri me kulturë të gjerë, ai e di shumë mirë, se «Antigona ka të drejtë dhe Créon nuk e ka gabim», se ajo çka është e rëndësishme për një njeri, i denjë për ta mbajtur emrin e tij, është cilësia e lartë e ndershmërisë së tij. Emërllahu ka jetuar gjithnjë sipas fjalës së urtë të Plutarkut «t’i frikohesh më shumë dënimit sesa rrezikut”.
Në këtë shprehje të fuqishme poetike ndodhet ajo që unë e quaj elegancë e dëshprimit. Por, aty është dhe precioziteti sensual i gjuhës shqipe, një gjuhe mijëravjeçare, e pasur, e fuqishme, burrërore, kumbuese.Zemra e poetit Emërllahu, zotëron me shumicë hijeshinë hyjnore të dashurisë së pastër dhe dhuntinë evangjelike të shpirtmadhërisë së ëmbël e të qeshur. Gjithë prozodia e tij magjiplote ka në themelin e saj të qëndrueshëm realitete të së përditshmes.

UDHA E SHQIPËRISË

ndiqte diellin e udhës
qençe i dukej
jeta e falë
ngutej të linte
ç’kishte për të lënë

ikte
diellin e udhës
e kishte një pëllëmbë

bora
i shtrihej në ëndrrën
e shprishur

ecja
e dëgjonte lartësive

Një magjepsje, e cila, duke qenë më e fshehtë, pa dyshim është edhe më trallisëse dhe më e thellë. Ndjejmë sesi frutat e pjekura të fjalëve të përzgjedhura me dashuri hyjnë në gojën e poetit me një dhembshuri epshndjellëse.Shpirti bujar, ligjërimi urtak dhe elekuent i tij, duket sikur iabehin prej një dialogu të dendur e tejet të moçëm.
Shpirt e Fjalë mikpritëse si një liqen i gjerë, ku yjet pasi kanë admiruar veten në ujin e kulluar, vijnë e vallëzojnë me nuset e ujrave. Vargjet erotike të Emërllahut kanë një hijeshi që të kënaqin shpirtin. Janë plot dëshirë të rafinuar, si ajo e poetëve të mëdhenj grekë të epigrameve. Vargje që ngërthejnë brenda tyre lidhjen mes kulturës popullore dhe asaj erudite. Ashtu, si vera, ndjenjat e të dashuruarve flenë e zgjohen ndër vite. Ndjenja të pasura, komplekse, të thella, fisnike… Po, fjala, siç e thoshte Holderlin, është pasuria jonë më e pafajshme dhe më e rrezikshmja.
Do të doja ta mbyllja këtë parathënie të shkurtër me këtë poezi të bukur të Shaip Emërllahut:

KAH PO SHKOJMË

bishti i natës
mbeti për çerdhe buklash

gjethi i mëngjesit
plasi me zor

kah tash?!

UN RÊVE ILLYRIEN DE LIBERTÉ ET D’AMOUR

Athanase Vantchev de Thracy

«Quel que soit le verdict, la Cour peut être assurée qu’après avoir purgé ma peine,  je continuerai d’écouter la voie de ma conscience. Je serai toujours bouleversé par la haine raciale et je reprendrai la lutte contre les injustices jusqu’à ce qu’elles soient définitivement abolies.»

                                                                                                                                                        Nelson Mandela

«Il n’y a pas de liberté sans lutte.»                                             Henning Mankell

«La répression n’a pour effet que d’affermir la volonté de lutte de ceux contre qui elle s’exerce et de cimenter leur solidarité…»

                                                                                                                                                          John Steinbec

Le livre de l’éminent poète Shaip Emërllahu laisse le lecteur tour à tour émerveillé, ébloui, subjugué, sonné, le souffle court ou douloureusement attristé. Son recueil chante la lutte acharnée d’une minorité qui, au prix de sang versé, rêve d’occuper une place digne sous le soleil dans un État qui a longtemps négligé les droits des Albanais de Macédoine à vivre pleinement leurs traditions millénaires, de suivre leurs us et coutumes, de jouir de la beauté de leur antique langue maternelle.

Emërllahu n’aura de cesse qu’il ne défende bec et ongles les droits de son peuple. Tel les héros des légendes illyriennes, ilcombat les lâchetés, les mesquineries, l’aveuglement, les compromissions. Sa belle poésie est l’illustration de ce que dans la spiritualité chrétienne on appelle « un amour d’amitié».

Shaip Emërllahu a combattu l’ostracisme du pouvoir central en tant que chantre et universitaire. C’est grâce à des hommes comme lui que les Albanais de Tetovo ont pu obtenir une magnifique Université. C’est lui encore qui a fait de Tetovo une terre de rencontre des poètes du monde entier. Le festival dédié au poète national albanais Naïm Frashëri (1846-1900) estaujourd’hui une des manifestations culturelles les plus connues.

Ses poèmes chantent le sol, l’air, la terre et les montagnes de sa région, mais aussi tout le monde albanais et ses grandes figures. Souvent remplies  d’allusions ou de références qui peuvent échapper aux lecteurs occidentaux, mais que tous ses lecteurs des Balkans n’ont aucune peine à décrypter ou à se rappeler, ses poèmes sont un appel à plus de liberté et à plus d’unification, au-delà des frontières, de son peuple.

Il y a chez Shaip Emërllahu une profonde nostalgie d’une Illyrie rêvée qui ne se teinte jamais d’amertume, mais, bien au contraire, se colore d’une foi immense dans l’avenir  et en l’idée que tout rêve n’est qu’une préfiguration de celui-ci.

Cette bouleversante poésie nous rend proche un peuple qui a connu, pendant des années, tant de malheurs et de ruptures avant d’arriver à la liberté. Tous les vers de ce chantre unique en son genre jaillissent d’un excès d’intériorité. Emërllahu possède une extraordinaire sensibilité poétique. Être de grande culture, il sait parfaitement que la tragédie est une des plus anciennes composantes de la condition humaine, qu’« Antigone a raison et que Créon n’a pas tort », que ce qui importe pour un homme digne de ce nom est la haute qualité de son honnêteté. Emërllahu a toujours vécu selon le célèbre adage de Plutarque «  craindreplus le blâme que le péril ».

Il y a dans cette puissante expression poétique ce que j’appelle l’élégance du désespoir. Il y a également cette voluptueuse préciosité de la langue albanaise, une langue millénaire, riche, vigoureuse, virile, sonore ! Le cœur du poète Emërllahu possède en abondance la grâce divine de l’amour sincère et le don évangélique de la suave miséricorde souriante. Toute sa prosodie fascinante prend sa solide assise sur les réalités de la vie quotidienne. Il suffit de lire ce magnifique poème pour comprendre l’immense talent de cet aède :

LE CHEMIN VERS L’ALBANIE

(VIA ALBANIA)

il suivait son chemin,

la vie qu’on lui avait offerte

lui semblait une vie de chien

et il se pressait d’abandonner

tout ce qu’il devait quitter

il partait,

le soleil du chemin

dans sa paume

la neige

s’étendait dans son rêve

brisé

et sa marche

résonnait

dans les hauteurs

Un envoûtement qui, pour être plus souterrain, n’en est sans doute que plus vertigineux et profond. On sent comment les fruits mûrs des mots choisis avec tendresse embrassent la bouche du poète avec une tendresse voluptueuse. Son âme généreuse, son Verbe ample et souple semblent surgir d’un dialogue dense et très ancien. Âme et Verbe accueillants comme un vaste lac où les étoiles, après s’être admirées dans l’eau limpide, viennent danser avec les ondines.

Les vers amoureux de Emërllahu sont d’une grâce délectable. Ilssont pleins d’un désir raffiné tout proche de celui des grands poètes grecs des épigrammes. Vers qui renferment en eux le continuum entre la culture populaire et la culture érudite. Comme le vin, les sentiments des amants s’endorment et s’éveillent au fil des années. Des sentiments riches, complexes, profonds, nobles.

Oui, la parole, comme disait Hölderlin, est notre bien le plus innocent et le plus dangereux.

J’aimerai terminer cette brève préface par ce beau poème de Shaip Emërllahu :

VERS OÙ NOUS ALLONS

la queue de la nuit

est demeuré nid de grillons

la végétation matinale

a à peine éclaté

pour aller où ?

Paris, novembre 2013