Simbolika e dashurisë së Jeton Kelmendit nga Stanisław Stanik, Polska

Simbolika e dashurisë

Nga Stanisław Stanik, Polska
Përktheu nga Polonishtja Mazllum Saneja

Si të bashkojmë një tërësi nga grimcat e mira kur jemi të ndarë nga kultura, koha dhe hapësira. Kultura është ndryshe sepse poeti Jeton Kelmendi ka lindur shqiptar dhe ka jetuar atje në rininë e hershme. Tani jeton dhe është i suksesshëm në Salzburg dhe Bruksel. Edhe aspekti kohor është i ndarë, sepse a mund ta kuptoj Jeton Kelmendin si poet kur ai është afer 40 vjeç dhe kam shumë e shumë më tepër. Dhe hapësira nën këmbët tona është e ndarë, sepse Kelmendi është rritur mes maleve dhe tani shikon nga një rrokaqiell i madh nga lartësia 27 kateshe. Kemi përvoja të ndryshme, e megjithatë do të përpiqem ta kuptoj poezinë e tij.

Duke shfletuar librin polonisht të Jeton Kelmendit me titull “Një përzgjedhje poezish”, vendosa t’i rregulloja sipas datave dhe të takohesha me poetin – adoptova një metodë tjetër nga ajo që sugjeroi botuesi. I udhëhequr nga datat që shoqërojnë poezitë individuale të poetit, u përpoqa të formoja një sekuencë kronologjike të të menduarit dhe të veprimit të subjektit lirik të këtyre veprave. Jo të gjitha tekstet janë nënshkruar, ndaj nuk dihet se kur janë shkruar, por mund të përbëjnë një plotësim të saktë dhe preciz të sekuencës dhe, duke futur disa paqartësi, t’i lënë hapësirë ​​poezisë, asaj që nuk mund të tregohet plotësisht.

E gjithë historia është plot me nënvlerësime. Dy data e lidhin si një shtrëngim: 1999 dhe 2013. Ndërmjet këtyre viteve u krijuan poezitë e paraqitura, mes tyre ka një histori që jep bazën për një ndjenjë reflektimi për jetën, kryesisht për dashurinë, pa u kufizuar në kronologji. Tashmë duke e drejtuar dorën e artistit me metodën, d.m.th., sistemin, e jo kalimin e kohës, me një fjalë – autori është më shumë një mendimtar (krijues?) sesa një element përmes të cilit shënohet me data kur shikon këtë. poezi.

Poezia e nëntorit 1999, e shkruar “diku në luftë në Kosovë”, i referohet ngjarjeve kryengritëse në Shqipëri, të paharrueshme për shumëkënd. Autori – si pasojë e atyre ngjarjeve – dëshmon përleshje, por çuditërisht nuk i intereson veçanërisht lufta, përkundrazi – dashuria. Ai thotë: “Ndoshta është marrëzi për / në kohë lufte / Ai do të ndajë me dikë / Një dëshirë për dashuri”. Poeti e ndan këtë nevojë dhe thotë se ndjenja është e mjaftueshme për një nevojë njerëzore.

Poezia e fundit e datës në këtë përmbledhje ka një rekord: 12 qershor 2013 (qyteti:  Prishtinë) dhe i referohet ngjarjes së 12 prillit. Atëherë babai i tij kaloi në mbretërinë ku nuk ka ëndrra dhe kjo do të thotë një pasiguri e madhe. Nuk i duhet më atdheu, pra ka ikur fare nga kjo botë? Autori shpreh nderim të madh për të atin dhe ndjenjën e tij të pamjaftueshmërisë.

Midis këtyre datave ndodhin ëndrrat e vërteta në poezinë e Kelmendit. Ndryshe nga sa duket, ai nuk është diakronik, i zgjeruar, por i ngjeshur, konceptual. Autori nuk e përshkruan jetën e tij, ai nuk është një regjistrues aventurash, ai bashkon në një të gjithë realitetin përreth dhe i jep një dimension poetik – një simbol, mitologji. Gjuha e Kelmendit është e veçantë, ndoshta e pezulluar në kulturën shqiptare, intriguese për audiencën polake. Përveç kësaj – përkthyesja e këtyre poezive, Alicja Kuberska – përktheu tekste nga anglishtja, jo nga gjuha origjinale, e cila ndoshta ka devijuar pak nga modeli.

Shumica e poezive sillen rreth dashurisë. Autori ndërton një strukturë dashurie të përbërë nga simbole fjalësh, gjestesh dhe magjish. Këtu nuk ka fushë për të folur drejtpërdrejt, poeti arrin tek tjetri – një grua me magji – shqipton gjëra dhe koncepte. Ky material magjik i gatshëm në formë poezie i prezantohet lexuesit.

Poeti është krijuesi i fjalës. Me këtë duhet kuptuar se ajo ka, si autor-dashnore, nuse. Kjo ide shprehet bukur në poezinë “Zonja, fjala dhe zotëria e mendimit”, që duhet kuptuar se fjala përfshin synimin apo idenë e poetit. Por edhe mendimi shkaktar i një gruaje. Kelmendi shkruan: “Ti je një fjalë e mrekullueshme, Zonjë / Kur Zoti Urtësi / Të jep Bukuri”. Sigurisht, bukuria gjendet përmes vëmendjes, vështrimit dhe emërtimit. Një poet, si Orfeu, ringjall një grua kur “ëndërron në vargje” në stinën e vjeshtës, të braktisjes. Gruaja i jep formë fjalës.

Në kohën e braktisjes, largimit, dashuria – jo vetëm si në fjalë – shfaqet në heshtje. Krijuesi shprehet: “Shumë kohë më parë erdha / Te ti / Të flas në heshtje / të caktoj në ty / ti / dhe mua”. Ndjenja rezulton universale, e gjithanshme, është “buka e vargjeve, uji i fjalës”. Në një qasje të tillë, subjekti i dashurisë është një poet, dhe poeti është subjekt i dashurisë. E gjithë thellësia e përvojës i erdhi në mendje autorit në kapërcyellin e viteve 2005/2006, kur zemra e tij u copëtua nga nyjet midis Prishtinës, Parisit dhe Bierges. Nga dashuria e një autoktoni, e një banori të një atdheu të vogël, lind një dashuri më e gjerë, më e largët dhe më pak e prekshme. Ndoshta ngjarjet personale në jetën e Kelmendit ia kanë treguar këtë rrugë.

Rreth vitit 2006, dashuria e pjekur e bën veten të ndjehet. Në poezinë “Kupa e brengave” autori shprehet: “NJeril / Pi goten / Me verën e kuqe të koqrremit të saj”. Poeti pi, pastaj  humbet qetësinë, pushon së qeni vetvetja. Por këtu dashuria bëhet më e fuqishme. Kelmendi shkruan: “Fjala u shfaq në tokë / Dhe u rrit në qiell”. Duhet t’i nënshtrohet simbolikës së poetit dhe të kuptojë kuptimin e termit “fjalë”. Kjo është ndoshta gruaja që mbulon të gjithë realitetin. Po kështu shprehja “fryma e fjalës” vlen edhe për gruan në poezinë “Illyriam”.

Bota e dashurisë së Kelmendit është plot simbole. Ajo e quan një grua qiell, mendim i kthjellët, pranverë. Autori punon më shumë në botën e abstrakteve sesa konkrete, hapësirës sesa realitetit të ndërtuar, ai është një Odise bashkëkohor që eksploroi cekëtinat dhe thellësitë e dashurisë. Kryen një operacion mendor; një grua vazhdimisht mendon, ajo – e zgjeron dhe e konsolidon atë. Pika të tjera referimi janë tashmë në horizont: Parisi, Londra, Brukseli.

Poeti shqiptar është një fenomen unik në poezinë evropiane. Ai është përkthyer në 27 gjuhë dhe është laureat i shumë çmimeve ndërkombëtare. Botuesi i “Përzgjedhja e poezive” të tij, aq shumë të nevojshme në gjuhën polake, nuk ka pse të inkurajojë leximin. Ai përmbledh në mënyrë lakonike aftësitë dhe imagjinatën e poetit: “Vemendja tërheq veprën e Kelmendit në fushën e letërsisë me shprehjen e veçantë poetike, eksplorimin modern të tekstit dhe mesazhin e thellë. Tema e poezive ka në fokus dashurinë. Shenja dalluese e stilit të tij janë vargjet eliptike, lirike të ndërthurura me metafora dhe simbolikë artistike. Aktualisht jeton dhe punon në Bruksel (Belgjikë). Veç kësaj, biografia e Kelmendit mund të plotësohet në këtë mënyrë: poet, dramaturg, publicist, përkthyes, botues dhe profesor universitar.