Ndue Ukaj, Kosova

Ndue Ukaj

Ndue Ukaj (1977), shkrimtar, kritik i letërsisë dhe publicist.
Është i përfshirë në disa antologji të poezisë, brenda dhe jashtë vendit. Poezitë dhe tekstet e tij janë përkthyer në anglisht, spanjisht, italisht, rumanisht, finlandisht, kinezisht, suedisht, turqisht, dhe janë botuar në shumë revista prestigjioze. Është autor i librave: “Diskursi biblik në letërsinë shqipe”, studim, 2004 “Ujëvarat e metaforave”, poezi, 2009 “Godo nuk vjen”, poezi, 2010, “Ithaca of the Word”, poezi, 2010, “Arka e shpëtimit,”, poezi, 2012, “Gjithmonë diçka mungon”, poezi, 2017, “Krijimi i dashurisë,”, poezi, 2017.
Libri me poezi Godo nuk vjen, u laureua me çmimin kombëtar ”Azem Shkreli” për librin më te mirë të botuar me poezi në vitin 2010. Në Festivalin Ndërkombëtar të Poezisë, “Ditët e Naimit”, u laureua me çmimin për poezinë më të mirë. Revista letrare The International Poetry Transation And Research Centre, që botohet në Kinë, më 2014, e ka vlerësuar një nga poetët më të mirë të botuar në vitin 2013 në këtë revistë. Po ashtu, ka fituar çmimin Creativity prizes” në Naji Naaman’s Literary Prizes 2016.
Është vlerësuar edhe me mirënjohje dhe çmime tjera letrare.
Ukaj është anëtar i PEN-it në Suedi.

Vajza që e do poezinë

Ajo lindi në ditën kur s’duhej,
Qyteti kundërmonte aromë t’ keqe
E zogjtë kishin ra në qetësi t’ detyruar.
Aroma e luleve ishte mbytë nga duhma e shurrës.

Vetëm zhurma e aeroplanëve dëgjohej
Dhe shushurima e korit t’ kohës,
Ku kanë zënë vend politikanët me xhepat plot parulla.

Koha ikën.
Mes nesh kryelartë rri jeta jote
E ëndërruar çdo natë.
E ne- t’ hutuar, shikojmë sytë e saj, si pikturojnë nëpër vite,
Ato kujtime të shpërndara si flokët e shprishura në trupin tënd.
Pastaj shtrojmë pyetje të shumta,
Pyetje që u mungojnë përgjigjet
Ditëve kur shfaqen njerëz me shikime t’ mjegullta
Dhe duar të ngritura nga qielli që kërkojnë mëshirë.
O Zot,
Në qytetin e saj, ka shumë bërllok
Ajo e do poezinë, por s’ i lexon përrallat patriotike
Ajo i pi kafet e zeza, por me një gotë raki
Ajo e ka fustanin e zi, por mendjen e bardhë.

O Zot, ç ‘predikime dëgjon ajo, me veshët e bukur,
E sytë e stuhisë që i shohin përtej mureve.
Ajo bën plane për të nesërmen
E fustani i kapet në një gozhdë.

Pastaj qetësisht kërkon fundin e gjërave pa e kuptuar rrugën e daljes
Dhe kështu i shterret fjala dhe shtegton nëpër imagjinatë.

Në vetmi kërkon Kullën e Babelit,
Në një ditë kur tullat i përplasën nëpër gishtërinjtë e saj.

Vajza që e lexon Komedinë Hyjnore

Ajo shëtit e vetmuar në pyllin e dendur;
në pyllin e errët pa porta dalje,
kërkon gjurmët që s’janë
mbas një shiu të rrëmbyeshëm
dhe një dashurie që e shtrëngon në gji.

Përballë lisave, uturimës së ujqve
dhe dashurisë që e mban n’gji
papritur ndien se malet kanë mendime.

Herë përdridhet pas një lisi të gjatë si balerinë;
Herë shtrihet si një lis i rrëzuar në barin e njomë
Dhe ndjen peshën e shtrëngatës.

Duke synuar të ngritë në naltësi,
këmbët i ndalen nëpër lisat e rrëzuar.

Ajo shëtit e vetmuar në pyllin e dendur
S’ka dorë dashnori që ia prek flokët e bukura
Gjinjtë e ëmbla.
Mbi supe ka vu një shall me ngjyra
e në dorë e mban Komedinë Hyjnore.

Flokët i fërfëllijnë si valë deti.
Pastaj mes gjinjve të bukur e shtrëngon Komedinë,
dhe kërkon rrugën e kthimit
nga beteja për të njohur ma mirë vetveten.
Para se të hyjë në pyllin e vetmisë-
në luftën për t’u liruar nga robëria e mosqenies.

Me librin e Komedisë Hyjnore në dorë.
Ajo e përkund andrrën për fitoren e panjohur
që e pret tash e sa kohë.

Gjithmonë diçka mungon

Njerëz me fytyra të zbehta shtrëngojnë paqartësinë.
Ata kërkojnë diçka, sepse gjithmonë diçka u mungon.

Pas këtij shiu të zymtë si pikëllimi, ka mundësi që nesër dielli kthen shikimin,
Dhe ne vazhdojmë mosmarrëveshjet tona. Kërkimet tona.

E sheh: dielli sërish thyhet nëpër kodra dhe lind diku tjetër si një rrëfim i ri shprese.
Megjithatë ti heshtur si paqja qiellore kërkon rrugëve të botës:
Itakën apo Penelopën e shtrirë me dëshira të paqarta,
Kujtime të trishta e net pa gjumë. Një tokë të premtuar
Ku do ta vendosësh kokën tënde e dhimbjet e tua.

Çka gjen!
Rrugë të mjegullta,
Tokën e Premtuar mbushur me gjarpërinj.
Ku s’ka tambël, mjaltë e as vend për këmbën tënde.

Gjen shtëpinë e pagjumësisë ku shoshiten ëndrrat,
Ku hahen ëndrrat dhe shpjegohet lumturia.

Ti gjithmonë kërkon diçka,
Dhe harron se gjithmonë diçka të mungon;
Të mungon rruga drejt cakut apo Itaka ku do të kthehesh.
Atje ku pret e trishtuar një grua
Dhe një qen që fle i trazuar pranë këmbëve të saj.

Ti gjithmonë pret diçka,
Dhe harron se gjithmonë diçka të mungon:
Shtëpia e ëndrrave dhe treguesit e lumturisë.

Ti kërkon rrugën drejt cakut,
E të duket vetja leckaman i gjuajtur me gurë.
Sepse ti gjithmonë kërkon diçka ndryshe,
Për shembull: një njeri pa syza të urrejtjes.

Dhe çka gjen!
Një rrugë dhe një kryq.
Ta japin kryqin e gozhdat t’i dorëzojnë,
E me to duan të mbysin miq e armiq.
Sepse ti gjithmonë kërkon diçka
Dhe harron se gjithmonë diçka mungon.

E diela e Laurës

Në qytetin e saj është një katedrale e rrënuar.
Ajo qëndron mes gërmadhave,
i mungon kori dhe kënga “Ave Maria”.

Skajeve të rrugës gurët lëshojnë dhimbje
veç gjurmët e korit duken
bashkë me buqeta lulesh të vyshkura.
Aty ka shumë qen e mbeturina,
është edhe një piano e madhe pa vendqëndrim.

Në qytetin e saj është një katedrale e rrënuar.
Atë e zgjon malli për tingujt e kambanave
e vesh një fustan t’ bukur dhe Ave Maria-n e pëshpërit në vetmi.

Ajo ka zërin e ëmbël, çdo të diel shkon tek rrënojat e saj,
flet me gurët, me lulet që nuk çelin lehtë nëpër mbeturina.
Dhe i fshin sytë e gëzuar pa e provuar zërin n’ kor.

Është e diel dhe pushon syri i saj i hareshëm;
Ave Maria-n e këndon n’vetmi.

Me gomën e dashurisë
fshin faturën e kohës që e le mbrapa
dhe i bashkon duart mbi gjinjtë e saj t’bukur.
Në heshtje e hap fletën e re
Ku shkruan një varg pakuptim.
Është e diel. Ajo zgjohet dhe andërron tempullin e dashurisë,
Tingujt e këngës Ave Maria është gjallë.

Dhe pret m’u zbukurua natyra,
ashtu si zbukurohet lulja me tanë bukuritë e saj
dhe m’ iu bashku korit të jetës.

Ajo ec nëpër rrënojat e katedrales dhe e ndez një qiri,
ndërsa gjunjët e bukur i prekin gurët fort.

Mall

Mbramë kam pasë shumë mall.
Me pâ lirinë pa veshje,
Pa gardianë,
Sikur ty kur të shndriste dielli
Mes malit e detit
Krejt pa cohë.

Mbramë kam pasë shumë mall.
Me të pâ ty si lirinë e maleve,
Lakuriq,
Hapsinave të pafundme.
Mes atyne fushave të gjelbra
E detit të heshtun.
Me të pâ
Si zanë e shkëputun nga qielli.

Mbramë kam pasë mall,-
Shumë mall:
M’i dashtë e m’i harrue
Anmiqtë e lirisë.

Mbretëria e drejtësisë

Harku pa formë i një pikë loti noton në qiell
Dhe u ngjan reve që grumbullohen mbi koka tona.
E sheh: ne jemi të barabartë në mesin e të pabarabartëve.

Ëndërrojmë drejtësinë e zogjve dhe mbyllemi nëpër konferenca të gjata.
Mbi to lexojmë drafte shterpe
Dhe nga “lehtësia e padurueshme e të qenit”
Ikim në ekzistencën e thjeshtë të episodeve të përsëritura.

Të tjerët veprojnë mbi ne
Më shumë se ne mbi dëshirat tona – m’tha gruaja
Dhe u zhduk në errësirë
Bashkë me fërfëllimën e fustanit të saj magjik.

E ti më thuaj nëse vërtet ekzistojnë hartat e drejtësisë
Apo janë shpikje imagjinare e poetëve?

Mesditë pranvere

Pas këtij dimri të acartë,
Kjo ditë ka nevojë për qartësi.

Vitet tona janë shpuar tej për tej nga kjo re pikëllimi
Që sodit mbi pranverën tonë tash e sa mote.

E sheh: unë e hodha pallton e palarë
Dhe gradualisht i afrohem diellit.

E matanë kësaj stine
Ata flasin për pamjaftueshmërinë e sendeve
Dhe një ditë që zgjat sa një jetë.

Pas këtij dimri të acarët
Pa dyshim
Kjo ditë ka nevojë për frymëmarrje dhe shumë kthjelltësi.

Sipërfaqja e vërtetë

Ne kemi humbë shtigjet dhe jemi në pyll.
E sheh: qielli është i pikëllua dhe qan.

Rreth nesh sillen silueta njerëzish.
Ata duken si në një kortezh
Dhe po varrosin dëshirat e tyre.

Të kujtohet: ti mbrëmë ma rrëfeve andrrën tënde
Me një piano të moçme. Ishe e veshur me të bardha dhe i kurseve fjalët.
Ato i zëvendësove mrekullueshëm me lojën e gishtave të tu.
Oh! Ata janë magjikë dhe të ëmbël.
I shprishnin kujtimet,
Në sytë e mi të mbytur nga malli.

Ti e di: ne gjatë u mashtruam
Kur besuam se po hynim në pyllin e së vërtetës,
Dhe po mbyllnim portat e frikës.

Jo. Në atë hapësirë dikush mbolli lule të këqija.

Atëherë me arkitekturë fjalësh të vjetra
Thurëm histori pa heronj për ne dhe për ata
Dhe ngadalë u rrokullisëm derisa ramë në teatrin marrëzisë.

Sot e kam shfletue librin e vjetër
Sot e kam shfletue librin e vjetër.
I kam prekë dhimbjet e kohëve,
Ata gurë të fortë pikëllimi
Që randojnë mbi Dardani;
Tokën ku shiu i zi bie pa pushim.
Kam pâ një shall që rri heshtun
Pranë sendeve të bukura
Që ai pluhuni i zi i ka mbulue.

Kam pâ portretin e Bogdanit
Me kryet kah qielli
Sikur m’ thoshte:
“Mu kanë m’em zhvarrue
E qentë kanë m’i hangër eshnat e mi.
Por jo idenë teme.”

Sot e kam shfletue librin e vjetër.
E kam pâ aty hapin e matun të lirisë
Si dilte nga shkurra e pikëllimit.
Dhe statujën e mirësisë
Ma të nalt se vala e trishtimit.

Kam pâ portrete shkrimtarësh
Si dhimbjet në qafën e poeti të mërguem.
Kam pâ edhe hijen e fjalës
Si e mposhte trishtimin;
Atë shikimin mallëngjyes
Që ta këputë shpirtin.

Libri i vjetër
Ka shpresa
Sa krejt rruzullimi i syve t’mi.

Asnjiherë s’mund ta dimë

Ne asnjiherë s’mund ta dimë çka fshihet
Pas hijeve,
Fantazmave të natës apo luleve të pikëllimit.
Një grumbull gjethesh të vyshkuna
Ku kambët lëvizin të hutueme,
E ku një tis fshehtësie
Bie nga maja e lisit
Nëpër të cilin dielli ban rrugën e ti
Për miliona vjet.

Ne asnjiherë s’mund ta dimë çka fshihet
Pas hijeve të natës,
As pas thirrjeve,
E fjalëve të ambla që dëgjohen
Senateve a tribunave të dëshpërimit.

Sepse ne asnjiherë s’mund ta dimë
Ku fillon perandoria e dhimbjes
E ku ajo e lumtunisë.

Në hapësirën e së cilës dikush dashuron
E dikush urren.

Ne asnjëherë s’ mund ta dimë çka fshihet
Pas hijeve a fantazmave:
Një Hamlet që dashunon a që Vret.

Itaka sëmbon

“Unë jam e huaj në vendin tim”, shkruante Edith Södergran.
S’di si do të jetë ndjerë ajo atë ditë kur frynte erë dhe binte borë.
Ajo sigurisht fliste për Itakën apo për mungesën e përhershme.
Një dhimbje që përbirohet dhe si shigjeta sëmbon.
Në të vërtetë ajo mund të fliste për mungesën e Itakës,
Për mungesën e ngjashme si atëherë kur Odiseu i afrohej limanit
Dhe s’dinte kush ishte në pallatin e ti;
Kush e shoqëronte Penelopën e ç’ndodhte me qenin e tij.

Fryn dhe bie borë.
E një grua ec ngadalë, ka frikë se do të rrëzohet.
Qartësia mungon gjithkund.
Në kohën kur sytë ngashënjehen nga portat e mbyllura.
Nga Itaka-
Dhe një grua që pret e rrethuar me imagjinatë e vetmi.

Ne gjithmonë synojmë të arrijmë te caku nëpër dallgët që rriten.
Ah! Ç’është caku?
Një shpikje e askujt apo e fuqive të mbinatyrshme-
Cakun që kurrë s’e arrijmë.

Edith shihte një pemë ma të madhe se gjitha pemët e tjera.
Askund s’ishte gjarpri, as Eva e bukur.
E mira dhe e keqja ishin përzi si leshi në pubisin e saj.

Mjegull dhe bie borë.
Matanë kujtesës ajo ka frikë nga nata.
Muzikë s’ka askund. Është një mori zogjsh që cicërojnë.
Refrenet joshëse për të cilat përpëlitemi si nëpër ëndrra dimërore.

Fryn dhe bie borë. E gjethet e pemëve fëshfërijnë,
Si fustani i Penelopës kur u hodh në përqafim të Odiseut.
Kjo është muzikë për ata që duan qartësinë,
Dhe shmangen nga mjegulla, rregulli.

Unë kthej fytyrën kah rruga e re. Aty ku s’kam kaluar asnjëherë.
Dhe them: s’jam i huaji në vendin tim.
Pastaj e hapa përsëri librin dhe gjeta atë që Edith vërtet shkroi:
“Unë digjem për një vend që nuk është.”

Arka e përmbysjes

Shpeshherë të kam pâ mes engjëjsh e demonësh,

E rrethuar nga një aureolë e rreme e quajtur lavdi.

E kërkoje arkën e shpëtimit

Një jastëk për kokën tënde

E për dëshirat tua të ngjyrosura në liri.

Fatin tënd e mbanin në dorë perënditë e detit,

Derisa një ditë aureola jote u përmbys.

Atëherë ti qave si ky qiell i pikëlluar,

E ktheve kokën prapa,

Ata sy të ambël që shikonin kah pafundësia.

Dhe matanë dhimbjes kërkove një shtrëngim dore

Trëndafilin e kuq

Sa rruzullimi i syve të tu.

Atë ditë ndjenjash të përgjumura

E kërkove kthimin te rrëfimet e vjetra

Nëpërmjet heshtjes së zymtë

Në udhëkryqe fatesh ujite lulet e këqija.

Çfarë të bëj unë në një natë si kjo,

Pa hanë dhe pa qëllim,

Kur lë peng udhëtimin e gjatë nëpër rrugët e egërsuara;

Ku mungon hapësira

Fjala

Mallëngjimi.

Dhe një vistër lajmesh

Për mungesën

Dikush e quan vetmi

Dikush e quan liri.

Atëherë matanë teje pashë një rrëmujë njerëzish

Si mësynin kah portat e mbyllura.

Dhe u kapa pas teje;

Pas teje aty ku thërrmijat e kujtesës bëheshin simfoni

Në ndërgjegjen e vrarë.

Një tingull që zgjatë sa një jetë.

Ura

Ma mirë do të ishte sikur kjo hapësirë pa formë

Të mos kishte urë.

Ti do t’i mbaje dhimbjet e tua

E unë të miat.

Sot,

Ti je e heshtur si kjo natë pa ndriçim.

Të kujtohet kur më rrëfeve historinë e braktisjes,

Atë kallëzim për jetë e mote.

Po! Ma mirë kjo hapësirë

Të kishte një trëndafil me gjemba

Prej ku do të dëgjohej kënga e hutave

Sesa këtë urë që bashkon dhimbje.

Nata është e bukur dhe për dëshirën time shikoj yjet.

Ata duken si një pikturë reshë të dendura.

E përqafoj shumësinë e tyre

Si këtë boshësi që më ha.

Ti prapë më josh kah qetësia e puplave.

Sot e përgjithmonë,

Unë mbeta i përgjumur me shikimin në atë horizonti.

Seancë

Mbaje lart kupën hidhërimit dhe nisu tatëpjetës së kësaj dite
Sokakët e të cilës janë mbushë me të marrë.

Të kujtohet Sokrati me shkopin e tij,
Si rrinte në një kënd të vetmisë
Dhe dëgjonte akuza pafund.
Në podiumin e mbushur me turma
Që asnjëherë nuk dinë çfarë kërkojnë.

Pastaj ai e piu helmin
Para se t’i shqiptohej dënimi.
Në një ditë me diell dhe pamje të bukur në horizont.

Oh! Përnjëmend
Sa herë nisin seanca për të vërtetën
Askush nuk brengoset për lirinë e zogjve në qiell
Dhe peshqve në det.
Sepse atdheu i tyre nuk ka liri njerëzore.

Ndërgjegje

Ora e fundit me marrëveshje iu kushtua melankolisë.
Të studiohet qartësisht pse yjet shkëlqejnë
Në këtë orë ndjenjash të thyera për diçka të humbur
Një mësim që kurrë s’e morëm.

E mira dhe e keqja jetojnë nën një çati
Dhe kurrë s’e prishin martesën e tyre.

Derisa fjalitë formojnë pushtetin e puplave
E zogjtë këndojnë në ajrin e zemërimit
Një shi i zymtë bie rrufeshëm mbi mua.
Ndërsa dikush nëpërmes tij fluturon në epokën e dritës
Ku pamjaftueshmëria nuk vihet në dyshim
As pushteti i yjeve.

Sot të hutuar janë gurët e gratë,
Pemët e thata që justifikojnë mungesën e ujit, mungesën dashurisë.

Sa shumë beteja ekzistojnë për gjëra që s’i arrijmë.
Për kanosjen që ia shkaktojmë fatit me një vështrim vullkanik,
Dhe frushkuj në ndërgjegjen e lirë.

Po katedralja veshur me të bardha
Si u bë që u fshi nga sytë e mi!

Si udha e gjatë

Një udhë e gjatë është sa një tingull
Në saksofonin e vajzës
Ajo drithëron publikun
kur ekzekuton
muzikën e dashur
për veshin tënd.

Një udhë e gjatë fillon aty ku dikush e mbaroi,
Si tingulli i saksofonit që e përcjell trumbeta,
Kur buçet dhe paralajmëron diçka:
Një lajm, kumt dashuri a ulërimë lufte.

Ne ecim më tutje dhe aty nuk është caku,
Pasi tingulli shuhet sapo dëgjon hapat e rëndë
Në këtë ditë ku asgjë nuk është e përkryer.

Si fëmijë cakun e kisha ëndërr të vogël.
Pastaj ëndrra rritej e hapat e mi zvogëloheshin.

Një udhë e gjatë është sa një ëndërr disasekondëshe,
Si muzika që depërton në krejt qenien
Pavërjetshëm dhe të shpie drejt mistereve.

Një udhë e gjatë nëpër ëndrra e ha realitetin
Të cilin asnjëherë s’arrijmë ta emancipojmë

Shkëlqim i vagullt

Atë ditë…
Çdo gjë shkëlqente para këmbëve tona
Kur ti më afrove dorën e paqes.

Përnjëmend vetëm ti e di fshehtësinë e valëve gazmore
Atyre ndjenjave që heshtën si notat në pentagram.

Si mbahet jeta në këmbë
Kur ta kthen shpinën barka jote
Dhe e sheh si është nisur drejt shkëmbinjve.

Oh! Përnjëmend duhet të ngrihem mbi fishkëllimat e fatit
Dhe të dirigjoj melodinë e zogjve.

Barka ime është kthyer kur gjithë e shtynin në stuhi.

Dhe përsëri

Rikthehet e mëdyshur hëna ime nga një udhëtim planetar
Dhe pushon në orën e soditjeve
Si unë në parzmën tënde hirplote.

Ti e di që portat kah lumturia asnjëherë nuk hapën.

Në këtë kohë kur përpëlitem përpara mbishkrimit:
Liria është mashtrim i madh.

Si dje edhe sot mungojnë:
Qartësia
Dashuria
Shkëlqimi
Drejtësia
Mirësia.

Në lajmet e mbrëmjes u tha se planeti tokë
I zgjeron hartat e urrejtjes
Sa herë flitet për dashuri.

Godo nuk vjen
Është furtunë. Rruga nga Irlanda është e pakalueshme.
Deti nuk kalohet me hapa t’ vegjël netëve me shi,
Kur vetmia t’ përpinë si toka e plasaritur nga tërmeti.
Kur dhimbja s’ka kohë e as deshifrime shkencore.
Godo nuk vjen. Është vonë e pritja e ka molepsë.
Në gjumë t’ rehatshëm i përkund ëndrrat e mia dhe ëndrrat tua.
Ai nuk vjen as nën Pemën e Jetës as në teatrin e çudirave.
E bën gjumin e pritjes që s’e kupton koha jote e koha jonë.
Megjithatë ti e pret;
E pret si nusja dhëndrin në shtratin e braktisur.
Dhe ëndërron krahëhapur thesin e mbështjellë me ëndrra
Ku ti i fut duart butësisht, prehesh si nëpër flokët e dashura.
Dhe kërkon ëndrrën tënde, që ngatërrohet nëpër gishtërinjtë e gjatë.

Pa pritë një pickim ta shtang trupin e dora jote fluturon nga thesi.
Pastaj ti fshin ballin dhe kupton:
Godo nuk vjen e as shikimi i tij enigmatik.
Prapëseprapë s’ bindesh se ëndrra jote mbeti n’ thes,
Nyje e përjetshme si ardhja e Godosë.
Atëherë si vetëtima kalon përtej lumit t’ fjalëve.
Si hapat e tu nëpër ëndrra plot çudira, ku janë rojet e kohës.
Që bëjnë zhurmën e jetës në ëndrrën e pritjes.
Megjithatë ti kultivon shpresën se Godo do të vjen.
Jo. Godo nuk vjen.
Ti qan furishëm sa lotët të çelin një përrua
Mes mollëzave tua dhe rrjedhës së tyre pa cak,
Ku tiktaket e zemrës ndjehen sikur hapat e të panjohurit
Në natën e zezë si futa kur troket hidhërimi
Në të cilën edhe Godo do të merrte në thua dhe përplasej keq.