THJESHTËSIA KOMPLEKSE, nga Dr. Milutin Djurikoviq për librin "Divlja ćutanja" (Heshtje e egër)

Dr. Milutin Djurikoviq
Përkthey nga Serbishtja; Engjëll I. Berisha

THJESHTËSIA KOMPLEKSE

“Poezia është një rreth i mbyllur: duke filluar nga intuitiviteti,ajo kalon përmes intelektualit dhe kthehet përsëri intuitive mbi ndjenjat.  Në mesin e këtij rrethi, ndodhet poeti me, ngarkesën e tij, para konfuzionit  dhe rrëmujës “.

(Antonio PORPETA)

Në shikim të parë, mund të shihet se heshtja është një prej motiveve  primar e dhe më të zakonshme në poezinë e Jeton Kelmendit, poet i njohur shqiptar, me prejardhje nga Peja, i cili aktualisht jeton dhe punon në Belgjikë, një intelektual i aftë, një profesor universiteti dhe anëtar i disa Akademive e Shkencave dhe Arteve, si dhe përkthyes dhe dramaturgë.

Librat e tij janë përkthyer në shumë gjuhë të botës dhe ka fituar çmime të shumta ndërkombëtare për produktivitetin e tij shumë të pasur letrarë, ku flet më së miri për prestigjin dhe reputacionit që gëzon.

Ky libër paraqet një përzgjedhje të poezisë së tij, dhe në mënyrën më të mirë të mundshme ilustron metamorfozën krijuese, gjenezën dhe zhvillimin, i cili ishte duke lëvizur mendimin e tij poetikë që nga fillimi në të tashmen. Heshtja është, pra, një semantikë  përcaktuese  themelore, e poezisë së Kelmendit, i cili përfshin edhe tema të tjera universale të tilla si atdheu, dashuria, kujtime, nostalgji dhe të tjera.  Filozofi

Nga shqyrtimi lirik dhe filozofik i heshtjes, poeti në të vërtetë shpreh botëkuptimin e qëndrimin e tij ndaj jetës dhe kohës, ndaj botës, dhe në përgjithësi për gjithçka që e rrethon dhe e cila është në qendër të interesit të tij krijues (Drama, “Vjen heshtje e egër”.

Deri më tani, ky është  prezantimi dhe përfaqësimi  më i plotë i botimeve poetike të Jeton Kelmendi në gjuhën serbe, e karakterizuar nga një disa veçori ekspresive, stilistike dhe tipologjike, të cilat janë kryesisht në vijim:

• mënyra narrative për të thënë,
• mungesa e rimës,
• shprehje në personin e parë njëjës dhe shumës,
• detaje auto / biografike,
• tema të ndryshme,
• transformime krijuese,
• krijimi artistik / i përmirësuar,
• Pjekuria etike dhe jeta.

Pikërisht mbi këtë bazë dhe kuptimin, e vërtetë dhe figurativ, vini re se si shembujt e poezisë së tij bashkojnë individualitetin (psikologjike) dhe ato universale (kolektive), ku subjekti lirik është  semantike që tregon historinë e jetës, dhe mund të thuhet e dramës. Në shikim të parë, është e qartë se kjo poezi zbërthen një person krijues i cili është një dashnor i pasionuar i poezisë, dhe që ka kaluar shumë gjëra të bukura dhe të shëmtuara në jetë.

Kështu që disa poema kanë tipare të forta të një angazhimi, shpirtëror, patriotik, humanitar dhe etik.

Në çfarëdo që poeti këndon,  kjo e bën të drejtpërdrejtë dhe shumë i frymëzuar, me resurset e shpeshta në vetën e parë njëjës apo në shumës. Në këtë mënyrë, subjekti lirik identifikohet me kolektivin, duke folur në emër të shumicës, dhe në lidhje me kohën (e kaluara, të tashmen dhe të ardhmen).

Koha është gjithashtu motivi i dytë obsesiv i këtij poeti, për shkak të konsideratave të tij filozofike dhe gnoseologjike dhe se si ai shkon tek poetët, artistët dhe krijuesit e tjerë të profileve të ndryshme. Gjegjësisht, pyetja dhe problemi i kohës janë frymëzimi i përjetshëm nga memorizimi në ditët tona. Prandaj poeti përpiqet të gjejë një këndvështrim të ri të vëzhgimit dhe perceptimit të këtij problemi, të cilin ai e konsideron jo vetëm si misterioz si të paarritshëm dhe të padepërtueshëm.

Në kërkim të vazhdueshëm të kohës, si dhe një ndjenjë të ekzistencës dhe jetës, poeti gjen zgjidhje të caktuara dhe përpjekjet medituese, nga e cila, megjithatë, janë poemat dhe thelbi i të cilit është e bazuar në besim dhe optimizëm.

Shqetësimet ose pyetje retorike te ai janë të shpeshta, sidomos në fillim të librit, sigurisht jo pa një përgjigje, por lë të kuptohet kuptimi primar i tyre me shprehjen e pasur metaforik dhe të veçantë, të cilat Kelmendi i zbulon si poet i thirrjes dhe reflektimit, intrigues për tu lexuar dhe të menduarit e duhur kritik.

Kelmendi është poet i ndjeshmërisë moderne, me një shprehje eliptike dhe të përciptë, e cila përkujton në një moment të haiku të shkurtër të vargut, por ende posedon shtresëzimin e thellë, mësimin, figurën dhe melodizmin.

Vargjet janë zvogëluar njëra pas tjetrës, mjaft e natyrshme dhe spontane, dhe poemat mund të lexohen si një lloj kënge, ose kantilinë që ka shumë për së afërmi pothuajse për të gjitha poemat.

Me këtë poezi nuk është e vështirë për të vendosur komunikimin, pasi ajo nuk është hermetike dhe i paarritshëm. Poeti i bën të gjitha të mundshme, perceptimin tuaj dhe marrëdhënien me lexuesit, dhe disa poema kanë treguar kohën dhe vendin e krijimit të saj, e cila në një farë mënyre tregon ditarin intim dhe lirikën e autorit me udhëtimet e shumta nëpër botë (Belgjikë, Francë, Gjermani, Angli, Rumani, Austri, e Shqipëri).

Poeti shumë beson në fuqinë e poezisë dhe pronat e saj purgative, prandaj përpjekjet për të barazuar kuptimin e jetës, ose të paktën të identifikohen me poezinë, e cila nuk është një i rastësi, dhe nuk vepron e krijon rastësisht, por ka një ndjenjë të veçantë të qëllimit dhe diçka më shumë se kaq. Në këtë version kompleks, Jeton Kelmendi është skicuar me mjeshtëri, dhe e ka rrumbullakosur poetikën e tij dhe pamjen etike dhe estetike të botës, duke përforcuar shenjat dominante të të kënduarit lirik dhe opinionet.  Me fjalë të tjera, të folurit poetik është reduktuar dhe koncize, por të plotë të ideve dhe mendimeve, imazhe dhe mesazhe, të cilat janë një lloj përsëritje dhe gjenezes krijuese në rrugën e zhvillimit në një hapësirë ​​kohore të gjerë.

Mund të konkludohet se Kelmendi është një poet i subjektivitetit ekspresiv, vargjet e të cilit dallohen dukshëm nga një ton personal i theksuar, si një lloj dëshmie për konfrontimin e tyre me sfidat e jetës dhe mundësitë në kohë (un). Forma e trajtimit të tjetrit është padyshim e paqartë, sepse në të vërtetë përfshihet adresimi i vetes së vetes, e cila i lejon poetit të shprehë vetëdijen vetëdijesove dhe evokimin e ndryshëm që nga fëmijëria deri në ditët e sotme ( “Nën hijen e kujtesës”, Long Plains Kod).

Të shkruara në vargun e lirë dhe ritmet e thyera, këto poezi pasqyrojnë një mendim unik dhe sistem simbolik me një kontekst shumë të shoqërueshëm-metaforik. Poeti shpreh gjendjet e tij medituese dhe disponimet e shpirtit në një bërthamë dhe mënyrë të drejtpërdrejtë, duke lënë hapësirë të mjaftueshme për përmirësimin intelektual dhe pasqyrimin pasues. Karakteri kryesor dhe poetik-stilistik i këtij libri është një marrëdhënie retrospektive dhe introspektive, si një dëshmi e një jete dhe krijimi në këto kohë ankthi, gjurmët e rrezikut njerëzor dhe pushimi me shumë iluzione dhe të huaja. Preokupimet e përcaktuara në mënyrë subjektive na paraqesin të gjitha disponimet psikofizike të subjektit lirik, i cili kërkon të krijojë kuptime më të thella, më njerëzore dhe më kuptimplote në mjedisin e tyre (Fjala shkon në heshtje).

Jeta dhe drama e brendshme, si dhe ankthet ekzistenciale, jepen si imazhe të caktuara dhe detaje nga jeta e përditshme, të cilat janë ngritur në mesazhe të përgjithshme dhe në mendime etike. Retorika lirike e Jeton Kelmendit ka një shkallë të gjerë dhe të larmishme të shprehjeve melankolike dhe emocionale, në të cilën ne e njohim formën poetike të krijuar dhe të përuruar, domethënë procesin krijues dhe mënyrën e të folurit. Nga ana tjetër, poeti vendos në pakuptimsinë, por ajo shkon përtej kufijve të etikës  historisë, fesë, politikës, artit, të gjitha në detaje dhe skica, pa lënë pas dore atë që është thelbësore dhe mbi të gjitha rrëfimin e tij intim dhe të përmbledhur duke treguar për vetë jetën.

Kelmendi është një poet dallues dhe autentik, me aftësi eksplicite të profilizuar në mënyrë të qartë, bazuar kryesisht në lirik dhe finesë. Thjeshtësia kreative dhe komplekse e poetit tregon se këto janë trajtesa emocionale dhe psikologjike me ndikimet lokale të shprehjes dhe neo-simbolizmin. Në këtë shfaqje të pazakontë ekspresive ekzistojnë disa lloj minierash gjuhësore, suksesi i lojërave me fjalë dhe çerdhe të ndryshme, të cilat dëshmojnë për përpjekjen unike për të arritur atë pakuptueshëm dhe fenomenologjikisht të pakapshëm (Momenti, Kadenca).

Poeti francez Rene Shar tha se “poezia nuk kërkon të kuptohet, por të jetë një udhërrëfyes për të dëgjuar, për ta bërë thelbin e gjallë”. Duket se Kelmendi e ka këtë maksimum poetik, si në mendje ashtu edhe në admirim. Me këtë libër, autori bëri një hap të madh përpara në skenën letrare jo vetëm në vendin tonë por edhe në botë, duke demonstruar autenticitetin dhe vlerën e kreativitetit të tij modern të lirisë.