IWA Bogdani boton librin ‘HIRI NË FYT’ te ROBERTO FARINA
PARATHËNIA
Nga Dante Maffia
Përveç motrës së tij Elisabetta dhe disa miq shumë të ngushtë, askush nuk e dinte që Roberto Farina shkroi vargje, prozë, tregime të shkurtra. Ishte një sekret që ai e kultivoi pa u shqetësuar për botimin, pa nxituar për të ndjekur, siç bëjnë pothuajse të gjithë poetë, revista letrare, etj, po ashtu si shtëpitë botuese, kritikët. Ai nuk kërkoi konsensus, i pëlqente të shkruante ndjenjat, mendimet, ankthet e tij dhe gjithçka mbaronte kështu, në heshtjen e fletëve të bardha.
Pas vdekjes ai zgjodhi ta jepte veten me natyralitetin me të cilin vepronte gjithmonë, Elisabetta mblodhi të gjitha letrat e Robertos, e vetëdijshme për sa pasuri kishin ato dhe e bindur që vëllai i saj duhej të dëgjohej. Dhe ai do ta gjejë atë përkujdesje, sepse menjëherë duket qartë, për çdo lexues, shpirti i Robertos është një poezi e lartë dhe e thellë, fryt i një hiri dhe një mallkimi që ishin masa e temperamentit të tij, polet e një mundimi që nuk vdes kurrë.
Roberto e donte botën, miqtë e tij, familjen e tij dhe tregoi se ai ishte gjithmonë i gëzuar dhe i dobishëm, me interesa të shumta, me qëndrime të qeta. Ferrin që ai mbarti brenda nuk e bëri kurrë të peshonte mbi të tjerët dhe zbriti në errësirën e kobshme dhe të ndërlikuar të shpirtit të tij pa rrëfyer kurrkënd dhe pa u ekspozuar. Me hijet llogaritë i bëri vetë, si një plak (i moshuar) i vjetër që ka kapërcyer shkretëtira të pafundme dhe vuajtje mizore dhe ka arritur një ekuilibër përtej të cilit ka vetëm zbrazëti.
Poezitë e Roberto-s kanë diçka të tmerrshme dhe misterioze, diçka tepër fizike dhe, në të njëjtën kohë, diçka të padiskutueshme, të pakapërcyeshme. Ndonjëherë duken tehe të mprehta të një thike për të sfiduar kuptimin okult të gjërave në një duel, megjithatë ato nuk dënojnë asnjëherë, nuk gjykojnë, nuk e kanë atë mëri të Leopardit që bëhet një ujëmbledhës Manichaean (manicheismo-një fe e formuar nga Màni, teolog i lindur mbretërinë e Parti dhe jetuar në perandorinë sasanide.). Një forcë e fuqishme e dramës së fortë dramatike rrjedh pa ndërprerje dhe shfaqet një siklet që ai bën gjithçka për të zmbrapsur një sëmundje Rimbaudiane që apelon “nostalgji për të mos qenë”. Roberto bërtet, por në bërtitjet e t’ia ai paraqet tragjedi dhe butësi, pothuajse të dy fytyrat e një medalje .
Një paqartësi (të cilën ai vetë e deklaroi në një letër drejtuar një prej profesoreshave të tij) përshkon imazhe dhe metafora, mendime dhe meditime, pothuajse sikur të presë një pritë e një mrekullie, të një Zoti të mëshirshëm të aftë për të zgjidhur, të pavëmendshëm për të, çarjet dhe plagët.
Ardhja e diçkaje?
Nëse i kushtoni vëmendje, shumë aludime të poezisë së Robertos kalojnë në drejtime kontradiktore, sikur të pohojnë dhe pastaj mohojnë, ofrojnë dhe pastaj fshihen, ekzistojnë dhe mos ekzistojnë. Të jenë një trup pa trup, një shpirt pa shpirt dhe të fluturojnë, të fluturojnë deri në arritjen e afrimitetit (përsosjen) me hyjnoren.
Kohë pas kohe, ai duket se ka një kuptim për diçka profetike: ndezje (flakë) që përshkojnë qiellin për ta bërë veten një mish të gjallë të njeriut. Dhe një ankth i shtrënguar i padyshimtë nën çdo varg që edhe kur mbërrin një shigjetë e pashpjegueshme drejtë në qendër të shënjestrës, i frikësohet pasojës.
Disa nga tekstet Roberto i ka shkruar kur ishte akoma adoleshent dhe magjepsja e shkrimeve tek lexuesi lë gjurmët e tija, por edhe në këtë rast nuk është e vështirë të ndjehesh kur ekziston origjinaliteti dhe personalja, kur i ka filtrat estetikë dhe pretendon pjesën e tij. Tepër e thjeshtë për t’u mbështetur në klishe dhe për të insistuar në një lloj poetike që sillet rreth ngjarjeve njerëzore të ngjashme me atë të Robertos. Majakovskij, Jesenin, Silvia Plath …. një listë e gjatë, shumë e gjatë e poetëve dhe artistëve që kanë vendosur ta shkurtojnë fillin e ditëve të tyre. A ja vlen të merret me vlerat sociologjike dhe psikologjike?
Poezia e Robertos është flakërim i përsosur? Apo është rasti të hysh në pasurinë e këtij libri që “i ngjan hijes së një mrekullie të mundshme tashmë të shkuar, tashmë pas nesh, dhe e cila duket se përshkruan një lloj zonë neutral” ? Janë fjalë të Cucchi për Giuseppe Piccoli, një tjetër poet i shkëlqyeshëm i cili, në vitin 1987, ende i ri, vendosi të na linte. Edhe sa për Piccoli, edhe për Roberto Farina fjala ka peshën zbulese: dritë që fryhet dhe shpërndahet, e cila mbërrin thellë në zemrën e lexuesit dhe kthehet lehtë për të kompensuar marramendjen e saj semantike. Këtu dhe atje ne lexojmë referenca, për një dashuri që nuk e dimë mirë nëse dëshpërohet apo është mizore, ose thjesht keqkuptohet, por është e rëndësishme, e absolute!
E pakushtëzuar, gjuha rritet më shumë, digjet, projekton “tokën e të humburve”:
Pa mbështetur duart tuaja në mure,
ndjeni tokën
përkundja nën këmbët e mia,
do të kem frikë të ndërmarr hapin tjetër.
Unë do të jem shpikësi i dueleve:
Unë do të sfidoj forcën e shkëmbinjve
me brishtësinë time …
Është një citim nga” Heshtja dinake” që është shumë e qartë për t’u interpretuar pas ngjarjes tragjike. Por, por ka dhe kompozime të tjera që japin një sens marramendës, si” Skllav”, në të cilin portreti i Roberto Farina duket se del në raund edhe në pasojat ekzistencial:
Mallkim dhe fatal
instinktivisht rebelues
fshehur nën dëborë në dimër.
Mënyra e qetë dhe bindëse në të cilën ndriçohen simptomat e çuditshme që përjeton poeti i ri ndonjëherë është shqetësuese. Ndonjëherë ato duken se janë pasojat e një magme të pazgjidhur që i ka rrënjët në Trakl ose Stefan George, herë të tjera në ”Vdekjen Sekrete” të Dario Bellezza, dhe një shpërthim ekspresionist përkulet për t’u çorientuar më shumë, deri në atë pikë sa duket se është krijuar për të kundërshtuar rutilimin e paqëndrueshëm të botës dhe duket një parafrazë e paqëndrueshmërisë njerëzore dhe sociale:
Mendimi i përsosur e i errët që në shtizë shpon
mbretin e bardhë
pa hezituar.
i braktisur, i zhveshur
mbi qilimin e madh pa ngjyrë
edhe katundi nuk merr më frymë …
Disa faqe janë fjalë për fjalë vargje të destinuara për t’u përdorur (komponuar) për këngë. Roberto i donte disa shkrimtarë të këngëve, ai luante vetë në një grup, dhe përpjekja për t’u mbështetur në magjinë e muzikës e ka pasur gjithnjë, por edhe në këtë rast ai nuk e bëri asgjë të të dilte në skenë. Megjithatë, disa nga këto këngë do të meritonin të gjenin një përkthyes të përshtatshëm, për të marrë mesazhin e tij, të përndjekur gjithnjë nga dashuria.
Hidhërimi, habi, ekzaltimi, ankthi, terrori, hidhërimi gjejnë një zë pa hipokrizi dhe hezitim. Ai e di se “Ndoshta çfarë / dëshiron është në qiellin e syve të tu” dhe se “Ata meditojnë qarqe koncentrike / Në fund të pellgut”.
Dorian, i cili është teksti i një kënge të shoqëruar me fizarmonikë, është më shumë i ngjashëm me shkrimtarin e De profundis sesa me atë të Portretit të famshëm. “Recitoni me thjeshtësi / Për të qenë vet vetja”, thuhet në mbyllje, është ftesa është nga ato të dhimbshme, për ato që nënvizojnë, edhe një herë, vetëdijen për një natyrë, për të cilën po mbyllej në vetvete nga kjo shoqëri e tmerrshme konsumatore me dëlirët dhe ritualet e saj absurde, kotësisë dhe dobësinë së saj. Poema e shkruar më 19 qershor të 1999 shpjegon zemërimin e Robertos i cili më pas e di se si të riorganizojë rrugën e tij dhe të kthehet i qetë, pasi dikush mund të lexojë në ”Bie shi në shtëpinë tuaj”.
Alternimi i gjendjes shpirtërore nuk është i rrallë, por një lloj ideologjie besnikërie që udhëheq mendimet e poetit dhe udhëzon sjelljen e tij. Ku i lexojmë tek poezitë “Rifiuto dhe Paris”.
“Në drejtim të karuselit” mësimi i poetëve të mallkuar bëhet më i dukshëm. Prania e Baudelaire dhe Rimbaud kthehet dhe duket se Roberto dëshiron të nënvizojë këtë lidhje (fjalët e tij të fundit që ai do t’i shkruaj në disa faqe të Rimbaud të grisura nga një libër) me shtylla të përtëritjes së poezisë, me këta poetë që nuk dinin dhe nuk donin të heshtnin për askënd dhe asgjë, të bindur se poezia duhet të jetë një larmi absolute, edhe nëse është e pakëndshme:
U thash zjarr çfarëdo sistemi pikëmbështetje
dhe prapëse më akuzoni se ende zotërojë
armën e vrasjes.
“Beteja kundër erës, Largimi i shamanit”, por mbi të gjitha “Zgjova diellin dhe Hiri në fyt”, janë tekstet që lënë gjurmë të padiskutueshme. Duket se Roberto, siç kemi thënë si për Pasolinin, përgatiti ekzekutimin e tij dhe mendoi se këtë gjest të fundit do t’i jepte një zotërim botës së brendshme. Por mbase kjo del në dritë në mbikëqyrje. Është e sigurt që poezia e tij kishte një tregti të përditshme me vdekjen. Në aq shumë vargje duket se ai e lustron zonjën e veshur me të zeza dhe e sfidoi atë që t’i jepte përsëri integritetin e sajë, bardhësinë e pastërtinë e tij:
Do të fluturoj ngadalë që askush të mos më dëgjojë
dhe do të shkoj në diell
ndërsa shtrëngoi dhëmbët.
Kush shkruan në këtë mënyrë, kush ka kthjelltësinë e së ardhmes e di që ai nuk mund të ketë jetën e tij. I përket dritës, në krijimin e përjetshëm. Kjo është arsyeja pse Roberto nuk ka vdekur, ai kurrë nuk do të vdesë: poezia është prania e Zotit në mesin tonë, një Zot na bëri mish dhe gjak, një fjalë që është ngulitur në zemër si vlerësim të të pashlyeshmes. Roberto tashmë është në këtë libër që kemi në duar, trupi i tij është ky libër, shpirti i tij në erën e këtyre rrokjeve që nuk do të mbarojnë kurrë.
