Author: iwabogdani

SONIA VIVONA “Zëri i sinqertë i ndjeshmërisë”

Posted on October 19, 2025 by - ARTICLE, Artikuj

SONIA VIVONA

“Zëri i sinqertë i ndjeshmërisë”

Kam përzgjedhur këto poezi nga libri “Di fragole e illusione” , “Me luleshtrydhe dhe iluzione”   i Sonia Vivona, pas një leximi të thellë dhe të këndshëm… dhe pajtohem me definicionin e poetit dhe kritikut letrar Daniele Giancane:

“Dihet që, sot e kësaj dite, pothuajse të gjithë shkruajnë poezi, gjë që nuk është e keqe në vetvete (madje, është një aktivitet i këndshëm dhe terapeutik), vetëm se duhet bërë një ‘ndarje’ midis poezisë ‘së vërtetë’ dhe asaj ‘për kënaqësi’.
Çfarë nënkuptoj me poezinë e vërtetë? Ajo që ka thellësi letrare, pas së cilës duket një kompleks leximesh, që propozon një gjuhë origjinale.”

Poetët janë si “bleta e padukshme”… siç thotë Rainer Maria Rilke në një reflektim të tij mbi kreativitetin e poetëve. Një poet tjetër i madh italian dhe ndërkombëtar, Dante Maffia, e përkufizon poezinë si një maja e shpirtit, që, duke u përzier me përbërësit kryesorë — pasion dhe lexim — krijon një botë të imagjinueshme dhe ëndërruese.

Kam përzgjedhur këto poezi të Sonia Vivona nga libri i sipërpërmendur… poezi me elegancë dhe rrjedhshmëri, të pasura me kuptime të thella dhe të afta të prekin shpirtin.

Jam e sinqertë: si poete, më pëlqen poezia hermetike… por gradualisht po e drejtoj veten drejt asaj që përfaqëson bukurinë dhe prekje të çastit dhe të shpirtit.

Kam përzgjedhur pikërisht këto poezi sepse perceptoja atë ajër të pezulluar mes hermetikës dhe të dukshmes, një ekuilibër midis asaj që kuptohet dhe asaj që shprehet, edhe pse libri në tërësi lexohet njëherësh.

Poezitë e Sonia Vivona të përfshira në Di fragole e illusione përfaqësojnë një udhëtim mes emocioneve, kujtesës dhe vizionit të brendshëm. Çdo poezi është një univers i vogël i pezulluar midis ëndrrës dhe realitetit, midis kujtimit dhe aspiratës, ku gjuha bëhet mjet reflektimi dhe ndjenje.

Në Tempo è sospeso, Vivona kap çastin kur zemra duket se jeton jashtë kohës, e pezulluar në një vend mungese. Shkurtësia e vargjeve dhe saktësia e imazhit evokojnë elegancën e një poezie që nuk kufizohet vetëm në emocionin e menjëhershëm, por ofron një hapësirë kontemplative, siç sugjeron Daniele Giancane duke folur për “poezinë e vërtetë”: atë me thellësi, kompleksitet dhe gjuhë origjinale.

Në Sogno, autore hap dritare mbi kujtesën dhe imagjinatën, duke treguar se si liria e mendimit mund të bashkëjetojë me kufizimet e jetës së përditshme. Ëndrrat bëhen një akt rezistence, një eksplorim i destinacioneve të kujtesës së panjohur, që lidhen me botën e brendshme dhe aftësinë e poetit për të perceptuar të padukshmen, sipas imazhit të Rilke.

L’urlo është një furtunë emocionale. Këtu Vivona nuk mban asgjë: zemërimi, dëshpërimi, kujtimi i dhimbshëm i së kaluarës shprehen në një crescendo liriko të fuqishëm. Britma është rigjenerim dhe pastrim, një “maja e shpirtit” sipas Dante Maffia, që përzien pasion dhe lexim për të krijuar botë ëndërruese dhe tronditëse realiste.

Venere degli stracci, e frymëzuar nga Michelangelo Pistoletto, dhe Questa notte tregojnë aftësinë e autores për të bashkuar reflektimin shoqëror dhe intimitetin ekzistencial. Në vargje shfaqet një ndjenjë brishtësie dhe shprese, një tension midis boshllëkut të kohës së tashme dhe kërkimit të kuptimit dhe bukurisë.

Në fund, Respiro mbyll udhëtimin me një notë rezilience dhe besimi në të ardhmen. Poezia feston jetën, shpresën dhe dëshirën për të parë të rriten shpresën dhe iluzione, duke bërë të prekshëm kontrastin midis melankolisë dhe dëshirës për rilindje.

Në këto poezi, Vivona tregon një ndjeshmëri të jashtëzakonshme: eleganca e vargjeve, muzikshmëria e gjuhës dhe thellësia e temave ofrojnë lexuesit një përvojë intensive, e aftë të prekë shpirtin dhe të lërë një gjurmë të pashlyeshme. Di fragole e illusione nuk është vetëm një koleksion poezish: është një ftesë për të ndalur, reflektuar dhe ëndërruar.

KOHË PEZULL

Gjithçka është pezulluar
në vendin e mungesës.
Madje zemra rreh kohën
që tashmë s’ekziston më.

ËNDËRR

Çarje
qiellesh dhe resh
të çdo stine
të shpalosura.
Thika të mprehta
pa liri.
Ëndërr – po, ëndërr!
Me sytë përherë të hapur
drejt destinacioneve
të kujtesës së panjohur.

 

BRITMË

Përjashta, dielli vdes,
i zhytur në gjak,
në rrugët e vetmuara.
Shtyp frikën,
të mbytur
në rutinën e përditshme,
dhe zemra s’do
të ndalë vallen e saj
të çmendur.

Fantazmat e së kaluarës
shfaqen — i sodis —
nuk më magjepsin më!

Dhe bërtas, bërtas, bërtas,
bërtas
të vjellat
e fjalëve të pathëna.
Zbrazem.
Jam qiell,
i kuq si gjaku.

 

VENERE E LECKAVE

(Frymëzuar nga një vepër e Michelangelo Pistoletto)

A do të na shpëtosh,
o bukuri,
nga fyerjet e kohës
dhe të jetës?

Sa e madhe është boshësia
në sytë tanë
të pashpresë,
në këtë epokë
të mashtrimit
universal.

KËTË NATË

Këtë natë,
sytë
druajnë ëndrrat,
shtyjnë thellë
mendimet e çmendura,
të pagjumëta.

Dridhen mbi qerpikë,
ende të gjalla,
imazhet e ditës
që shpresës
vogëlushja
sapo
ia ka mbyllur dyert.

Frymëmarrje.

Frymoj një copëz të së ardhmes,
pa më interesuar ç’shije ka!
Përziej mendimet,
trullos melankolinë.

Nëse jeta rrjedh,
ditët nuk numërohen më.
Një grimë frymë nga e ardhmja —
s’ka rëndësi nëse është ëndërruar.

Të shoh sërish të rriten
luleshtrydhe
dhe iluzione.

Libri i ri i autores L’inattesa “E PAPRITURA”

E lexova me shumë interes librin e ri të Sonia Vivona, L’inattesa, “pas atij, Di fragole e illusione. “Me luleshtrydhe dhe iluzione”. Në këtë përmbledhje të re gjeta poezi lirike me një frymëmarrje të gjallë dhe të vuajtur, të mbushura me pritjen për të jetuar, me nevojën për të luftuar, me zemërimin dhe koherencën në shikimin e kthjellët që poetja ia drejton realitetit.

Nuk dua të përsëris atë që është thënë me kujdes dhe elegancë nga kritikë e poetë si Daniele Giancane, Cosimo Rodia, Pasquale dhe Ornella, të cilët i kam lexuar me vëmendje dhe ku gjeta reflektime të vyera. Unë dua të ndalem vetëm tek disa poezi që më prekën thellësisht dhe që desha t’i përkthej, për të fiksuar(vendosur) forcën e tyre të brendshme.

Jeta që thyhet si një fije e hollë e brishtë, për një shpresë që shpesh përfundon në harresë: kjo është përshtypja që ndjehet në shumë faqe. Shumë poezi duken sikur janë jetuar në lëkurë dhe mbajnë kujtimin e dhembjes së copëtuese, ulërimave të vdekjes.

Poezia e kushtuar Cutro-s” Innocenti “bëhet një udhëtim që nuk pa dritën, kujtesë e një tragjedie kolektive. Dhe që në hapje të librit me Viaggio da clandestina poetja jep një drejtim të fortë: në fund, të gjithë jemi klandestinë të fatit tonë, ndonjëherë gati të mohojmë vetveten për të veshur petkun e iluzionit e të një të panjohuri që na mbizotëron.

Jeta është e paparashikueshme, dhe poetja përqafon ekzistencializmin e egër të kohës sonë. Innocenti (Cutro)është një poezi që më prek personalisht: më riktheu te udhëtimi i rinisë sime, kur deti përfaqësonte shpresën dhe mbijetesën, një prag drejt së ardhmes. Por për shumë të tjerë, ai det u bë varr. Është një realitet i hidhur dhe aktual, që Vivona di ta japë me pak vargje thelbësore.

Poezitë e saja luten, ulërijnë dhe ëndërrojnë si një fëmijë e pafajshme: vizioni i jetës që del prej tyre është i pastër, pa ligësi, i dominuar nga një ndjenjë e mirësisë që zgjerohet në çdo varg. Jetohet duke ëndërruar, luftohet duke ëndërruar, merret frymë duke ëndërruar.

Petalet bëhen simbol i brishtësisë së jetës dhe njëkohësisht i esencës së saj jetësore: fshehin dhembjen, por ruajnë mbi të gjitha nevojën e pazëvendësueshme për të jetuar.

Ndër poezitë që më kanë prekur më shumë është ajo kushtuar nënës: një tekst i fuqishëm, ku marrëdhënia midis nënës dhe bijës shfaqet si një lidhje ambivalente, e bërë nga dashuria dhe urrejtja, nga mbrojtja dhe robëria. Ne lindim në mitra që na mbrojnë dhe na strehojnë, dhe ajo mbrojtje mbetet e gdhendur në lëkurë si një kupolë kundër botës së huaj. Por nganjëherë ajo mitër bëhet e tepruar, mbytëse, e paaftë të na lërë krahët për të fluturuar. Megjithatë, pavarësisht konfliktit, dashuria mbetet e paprekur dhe triumfon gjithmonë, duke e shndërruar dhimbjen në një forcë që shoqëron gjithë jetën.

Një tekst tjetër që meriton vëmendje është Noi donne: një britmë universale kundër dhunës dhe abuzimeve, një dëshmi që mbetet aktuale edhe në këtë vit 2025. Gratë e njohin mirë frikën – atë që të mpin para një rruge të errët apo një nëntokë të zbrazët – dhe duhet të mbrojnë identitetin e tyre me guxim. Këtu poezia bëhet zë kolektiv, simbol rezistence dhe dinjiteti.

Dua të përfundoj duke kujtuar dy poezi tërheqëse dhe njëkohësisht të thjeshta: Amore amore dhe Oggi vorrei lavare l’anima. Në të parën, dashuria shfaqet si një parajsë e plagosur, një ëndërr që bashkëjeton me rrudhat e viteve dhe plagët e kohës. Në të dytën, poetja pyet veten mbi mundësinë për të pastruar shpirtin, edhe pse e di se ai nuk lahet: ndjehet, vuan, mbahet brenda, i pandarë prej nesh.

Me L’inattesa, Sonia Vivona i jep lexuesit një libër me ndikim të fortë njerëzor dhe lirik. Zëri i saj poetik dëshmohet autentik, i aftë të rrëfejë dhimbjen dhe shpresën, brishtësinë dhe forcën, ëndrrën dhe realitetin, duke i rikthyer poezisë detyrën për të plagosur dhe shëruar njëkohësisht.

Udhëtim si klandestine

Udhëtim si klandestine,
me dokumente të rreme
dhe një buzëqeshje passepartout.

MBI PETALE TË BRISHTA

Mbi petale të brishta
vallëzojnë orët
në verën e shndritshme,
plot gjelbërim e blu.

Të rrëmben zhurma
e mendimeve, e dhimbjeve,
e zinxhirëve të fshehtë
që robërojnë zemrën.

Por ç’dini ju, o orë,
për murmurimën e fuqishme
të kësaj kohe të padijshme
që ngadalë po vdes?

LËRE HAPUR DERËN

Lëre hapur derën
e zemrës.
Lëre që sonte era
të marrë me vete
gjithë këtë tmerr!

Por edhe në ëndrra
— e di? —
na mungon
lumturia e humbur.

Ë PAFAJSHMIT

(Cutro, 2023)

Mes ujërave të pafajshme,
të rrezikshme,
udhëtarë të botës,
klandestinë,
pa pasaportë.

Por në tokën e dëshiruar
njerëzimi
ka vdekur
i mbytur.

 

 

NËNË

Të kam urryer dhe dashur, Nënë,
të kam urryer dhe dashur.
Dhe ti më ke urryer,
sepse isha fshehur,
me kokëfortësinë time,
etjen për jetë,
në mitrën tënde të lodhur.

Nënë, të kam urryer,
madje dhe ti më ke urryer
për pak përkëdheljet
që mora e dhashë,
për lodhjen, për mundimin
që të largonin prej meje.

Të kam urryer
për rrobat e ricikluara,
për shpërthimet e zemërimit,
për shikimet qortuese,
për ëmbëlsinë e paqëndrueshme,
për të mos më ndihmuar
të bëhesha grua,
për të mos parë
ulërimën
në lotët e mi të heshtur.

Nënë, të kam dashur,
dhe ti më ke dashur,
gjithmonë.
Edhe kur sytë tanë,
të mbushur me dhimbje,
vështronin, të pasigurt,
diku tjetër.

NE GRATË

Ne gratë
e njohim mirë
frikën,
atë që të mpin
para një rruge të errët,
një treni gati bosh,
një nën urë natën.

Ne gratë
e njohim mirë
atë që bërtet në kokë:
të mos shkosh,
të mos vishesh ashtu,
të mos pish shumë,
të mos kundërshtosh,
të mos provokosh,
të mos marrësh frymë.

Ne gratë
e njohim mirë
frikën,
shtrëngimin në zemër,
frymën e pezulluar,
para se ajo të shkrihet
në dëshirën për të jetuar.

DASHURI, DASHURI

Dashuri, dashuri,
më bërtet brenda,
fjalë pa zemër!

Dhe shikoj, mes rrudhave
të fytyrës sate,
atë ëndërr që më kthen
në Parajsë.

 

SOT DO TË DOJA TË LAJA SHPIRTIN

Sot do të doja të laja shpirtin,
por mund të tkurrej,
të zbehej,
të shqyhej,
sepse
edhe pa centrifugë,
të brishtët vuajnë.

 

Biografi

Sonia Vivona është një poete dhe profesioniste italiane, e lindur në Belvedere Marittimo (CS), në jug të Italisë. Aktualisht ajo jeton dhe punon në Rende (CS), ku është pjesë e Institutit të Sistemeve Bujqësore dhe Pyjore të Mesdheut (ISAFoM) si Teknologe dhe Agjente e Zhvillimit Lokal. Ajo ka një formim të gjerë akademik, duke përfshirë një diplomë në Shkenca Ekonomike dhe Sociale, si dhe kualifikime të tjera profesionale në menaxhim projektesh dhe këshillim antropologjik.

Sonia ka botuar pesë koleksione poetike:

L’inattesa – E papritura (Vintura Edizioni, 2025)

Di fragole e illusione. La speranza è sempre bambina – Mbi luleshtrydhe dhe iluzione. Shpresa është gjithmonë e vogël(Tabula Fati, 2023)

Come fiore del deserto. Viaggio tra cinema e poesia – Si një lule e shkretëtirës. Udhëtim mes kinemasë dhe poezisë(Pellegrini Editore, 2020)

C’è tutto un mondo intorno. Così lontano, così vicino – Ka një botë të tërë rreth e rrotull. Kaq larg, kaq afër (Aletti Editore, 2018)

Prendimi per mano. Per volare verso nuovi gradi di libertà – Më merr dorën. Për të fluturuar drejt shkallëve të reja të lirisë (Aletti Editore, 2016)

“Prendimi per mano “i dha asaj çmimin ndërkombëtar për shkrimin e grave Maria Cumani Quasimodo në vitin 2017, si dhe e shpalli finaliste në Konkursin CET të Shkollës së Autorëve të Mogolit. Po ashtu, ajo ka fituar çmime të tjera prestigjioze, përfshirë çmimet Umile Francesco Peluso dhe Salvatore Quasimodo në vitin 2018, si dhe çmimin Tra le Parole e l’Infinito në vitin 2022.

Poezia e Sonias është e njohur për ndjeshmërinë e saj të thellë dhe për përshkrimin e ndjenjave të brendshme, duke i dhënë zë përvojave personale dhe kolektive. Ajo është aktive në skenën kulturore dhe letrare italiane, duke marrë pjesë në ngjarje dhe aktivitete që promovojnë letërsinë dhe artin.

Për më shumë informacion mbi veprat e saj dhe aktivitetet letrare, mund të vizitoni faqen e saj në Tabula Fati: (Edizioni Tabula Fati).

(Përgatiti dhe shqipëroi Anila Dahriu)

IWA Bogdani boton  librin “Kodi i fjalës në poezinë e Jeton Kelmendit” nga Zejnepe Alili Rexhepi

Posted on October 9, 2025 by - ARTICLE, Artikuj

IWA Bogdani boton  librin “Kodi i fjalës në poezinë e Jeton Kelmendit” nga Zejnepe Alili Rexhepi
(rreth 500 fjalë)

Një ngjarje e rëndësishme në fushën e studimeve letrare dhe të kritikës bashkëkohore shqiptare është botimi i librit “Kodi i fjalës në poezinë e Jeton Kelmendit”, nën autorësinë e Prof. Dr. Zejnepe Alili Rexhepi. Ky vëllim studimor, i botuar në Bruksel dhe Prishtinë më 2025, paraqet një përmbledhje unike të analizave, vlerësimeve dhe eseve kritike kushtuar krijimtarisë së poetit të njohur Jeton Kelmendi, një prej figurave më të përkthyera dhe më të studiuara të poezisë moderne shqiptare.

Libri përfshin mendimet dhe analizat e 60 shkrimtarëve, poetëve dhe studiuesve nga vende të ndryshme të botës — ndër ta figura të njohura si Prof. Emeritus Ernesto Kahan (Izrael), Akad. Athanase Vantchev de Thracy (Francë), Prof. Dr. Lee Kuei-Shien (Tajvan), Prof. Dr. Giovanni Dotoli (Itali), Nicole Laurent-Catrice (Francë), Dante Maffia(Itali), Graciela Maturo (Argjentinë), Ion Deaconescu (Rumani), Erling Kittelsen (Norvegji), Maria do Sameiro Barroso (Portugali), Sabahudin Haxhialiç (Bosnjë e Hercegovinë), Prend Buzhala, Smail Smaka, Engjëll Berisha e shumë të tjerë. Këto figura përfaqësojnë pesë kontinente dhe një shumësi kulturash që janë bashkuar në një qëllim të përbashkët: të deshifrojnë universin poetik të Kelmendit dhe kodin e tij të fjalës.

Përmes këtij botimi, Prof. Dr. Zejnepe Alili Rexhepi sjell një sintezë të pasur akademike dhe shpirtërore, ku poezia e Jeton Kelmendit trajtohet si fenomen letrar global. Studiuesja analizon mënyrën se si fjala poetike e tij kalon përtej kufijve gjuhësorë dhe kulturorë, duke u bërë një urë mes Lindjes dhe Perëndimit, mes mitit dhe realitetit, mes shenjtës dhe tokësores. Vepra paraqet Kelmendin si poet të kujtesës dhe të shpresës, si zë që flet për dashurinë, luftën, identitetin dhe ekzistencën njerëzore me një thellësi filozofike e lirizëm të veçantë.

Në libër janë përfshirë dhjetëra studime në gjuhët përkatëse të autorëve, të përkthyera në shqip nga një ekip përkthyesish të njohur, mes tyre: Alfred Beka, Luan Rama, Albert Nikolla, Baki Ymeri, Engjëll I. Berisha, Anila Dahriu, Ilire Zajmi-Rugova, Agron Tufa e të tjerë. Kjo shumëgjuhësi i jep veprës një dimension ndërkombëtar dhe e bën atë një mozaik kulturor të rrallë në letrat shqipe.

“Kodi i fjalës në poezinë e Jeton Kelmendit” është një dëshmi e fuqishme e ndikimit të poezisë shqiptare në skenën letrare botërore. Kritikët e përfshirë e vlerësojnë Kelmendin si një nga poetët më përfaqësues të poezisë moderne europiane, duke e cilësuar “poetin e urave”, që lidh të kaluarën me të ardhmen, atdheun me universin dhe fjalën me heshtjen.

Botimi, nën kujdesin e shtëpisë botuese IWA Bogdani, është jo vetëm një nder për autorin Jeton Kelmendi, por edhe një kontribut madhor për kulturën dhe letërsinë shqipe në përgjithësi. Libri përbën një arkiv vlerësimesh ndërkombëtare për një poet që ka ditur të bëjë nga fjala një hapësirë të re të mendimit dhe ndjenjës, duke dëshmuar se poezia shqipe është pjesë organike e “weltliteratur”-ës botërore.

Autorët që kanë shkruar një, dy ose tri shirk

Prof. Emeritus Ernesto Kahan (Izrael)
Prof. Dr. Lee Kuei-shien (Tajvan)
Akademik Athanase Vantchev de Thracy (Francë)
Nicole Laurent-Catrice (Francë)
Prof. Dr. Giovanni Dotoli (Itali)
Dante Maffia (Itali)
Dr. Gaetano Appeso (Itali)
Dr. Saverio Sinopoli (President i Shoqatës Kulturore “Pablo Neruda”)
Alessandro Ramberti (Itali)
Claudia Piccinno (Itali)
Prof. Gustavo Vega Mansilla (Spanjë)
Julio Pavanetti (Uruguai / Spanjë)
Elisabetta Bagli (Itali)
Popely Lapiy – Caza (Kolumbi)
Balfour Hakak, Zipi Weiner (Izrael)
Daniel Revach
Prof. Dr. Hasan Erkek (Turqi)
Ricardo Rubio (Argjentinë)
Graciela Maturo (Argjentinë)
Ion Deaconescu (Rumani)
Jorge Oscar Bach (Argjentinë)
Susana Roberts (Argjentinë)
Erling Kittelsen (Norvegji)
Akademik Khazal Almajidi (Irak)
Prof. Dr. Ion Deaconescu (Rumani)
Prof. Dr. Nicolae Dabija (Moldavi)
Prof. Emeritus Ernesto Cohan
Dr. Rajdeep Chowdhury (Indi)
Pramila Khadun (Mauritani)
Suren Abrahamyan (Armeni)
Yolande Duque Vidal (Kanadë)
Craig Czury (SHBA)
Michela Primerano (Itali)
Maria Maraglia (Itali)
Stanislaw Stanić (Poloni)
Jerzy Parusyevski (Poloni)
Kristina Lenkovska (Poloni)
Dmitro Tchystiah (Ukrainë)
Mihai Firica (Rumani)
Millutin Xhuriçkoviç (Serbi)
Danica Stolliç (Serbi)
Trajko Ognenovski (Maqedoni e Veriut)
Sasho Obnenovski (Maqedoni e Veriut)
Prof. Dr. Miomir Milinkoviq (Serbi)
Sofija Kalleziç (Mali i Zi)
Memmed Ismayl (Azerbajxhan)
Maria do Sameiro Barroso (Portugali)
Luis Serrano (Portugali)
Tatyana Terebinova (Rusi)
Jozhe Brençiç (Slloveni)
Zdravo Odorçiç (Kroaci)
Sabahudin Haxhialiç (Bosnjë dhe Hercegovinë)
Prend Buzhala (Kosovë)
Shyqri Nimani (Kosovë)
Smail Smaka (Kosovë)
Violeta Allmuça (Shqipëri)
Engjëll Berisha (Kosovë)
Taner Gyçliturk (Kosovë)
Bujar Tafa (Kosovë)
Prof. Dr. Zejnepe Alili Rexhepi (Maqedoni e Veriut). 

Poezi nga Jože Brenčič, Slloveni

Posted on October 7, 2025 by - ARTICLE, Artikuj

BIOGRAFIA

Jože Brenčič (lindur më 1950), jurist. Ka studiuar në Fakultetin Juridik të Lubjanës. Jeton dhe krijon në Podlipa, afër Vrhnika, Slloveni. Shkruan poezi dhe prozë dhe merr pjesë në konkurse letrare e festivale poezie në Slloveni, Kroaci, Serbi, Bosnje dhe Hercegovinë, Maqedoni dhe Itali. Për krijimtarinë e tij letrare ka marrë shumë çmime, mirënjohje, diploma dhe dekorata. Në vitin 2022 u nderua me Pllakën e Argjendtë “Ivan Cankar” për arritjet e tij të shumta dhe të qëndrueshme në fushën e kulturës dhe artit. Nga viti 2017 deri më 2020 ka qenë anëtar i përhershëm i jurisë së Konkursit Ndërkombëtar të Poezisë “Mili Dueli”, konkursi më i madh online i poezisë në botë, me traditë dhjetëvjeçare. Për kontributin e tij në këtë projekt ka marrë tre pllaka nderi për punën artistike, sidomos për kritikën letrare, mentorimin dhe mbështetjen e poetëve të rinj, duke ndihmuar zhvillimin e poezisë ballkanike. Poezitë dhe prozat e tij janë botuar në revista dhe gazeta letrare në Slloveni, në vendet e ish-Jugosllavisë, në Indi dhe në vende të tjera të botës. Poezia e tij është përfshirë në më shumë se 100 përmbledhje dhe antologji. Është anëtar nderi i Shoqatës së Shkrimtarëve Serbë në Slloveni (Lubjanë) dhe anëtar i Shoqatës së Shkrimtarëve “Branko Miljković” (Niš). Veprat e tij janë përkthyer në anglisht, italisht, serbisht, maqedonisht dhe arabisht. Ai gjithashtu përkthen nga serbishtja në sllovenisht. Ka përkthyer disa përmbledhje poetike dhe një roman, botuar nga Shtëpia Botuese “Volosov hram”.

Botime:

  • The Shards of Optimism, përmbledhje dygjuhëshe poetike, Beograd, 2015
  • The Shards of Optimism, përmbledhje poetike, Lulu, North Carolina, SHBA, 2019
  • Traces of Shadows, përmbledhje poetike, Lubjanë, 2024
  • Mists of Illusion, përmbledhje poetike, Lubjanë, 2024
  • Words and Thoughts Across Time, përmbledhje poetike, Lubjanë, 2024
  • Illuminated Bridges, përmbledhje dygjuhëshe poetike, Lubjanë, 2025

Përktheu në Shqip Jeton Kelmendi

TË JETOSH

Ndjej sërish aromën e luleve të egra,
sepse tani është koha e fustaneve të lehta verore,
pasioni ende është i kuq,
shpirti i kthjellët harron numrin e viteve.

Çdo ditë takohem me fytyrën time,
rrotulloj unazën e humorit,
me të nuk mund të hap kanaçe,
sepse ajo veç ndërron ngjyrat në spektrin e ylberit.

Idealizimi ka hijeshinë e vet të veçantë,
derisa bëhem i vetëdijshëm për të metat.
Dal në takim me qiellin, pikturoj mbi të zjarr,
dhe me entuziazëm thith ajër të pastër.

Gjithçka në breg ishte e shkurtër,
dhe pyes veten nëse ndodhi ndonjëherë.
Shkela mbi krenarinë time për të mos humbur
diçka që ndoshta s’e pata kurrë dhe s’do ta kem.

Pa lulëzim të harlisur mbi dritare,
pa rreze dielli që ndriçojnë shpirtin,
pa dëshirë e ndjenjë të fortë, s’do ta kem.
Hëna do të zbehej si zjarri në vatër.

KA ENDE KOHË

Më pas, i hodha gjithçkaje një vështrim nga dritarja tjetër,
që të mos dorëzohesha para pamjeve sipërfaqësore.
Vura re sërish se po zvogëlohem:
më pak veshka e mëlçi, humor më pak i gëzuar,
më pak manipulim me çaste, më pak pritje.

Vura re se ti ndërron maska — zymtë e me trishtim,
dhe llafet e kota fshehin të vërtetën.
Gjërat trazojnë gjakun, e njëkohësisht zemra ngrin,
kur thërrimet e hollësisë bien nga tryeza në dysheme,
ti shkel mbi gjurmët e yjeve, të mbështjellë me korrozion.

Mos endu në qoshe të fshehta të hollësive,
mos vizato gënjeshtër në fund të çdo ylberi,
mos nxit fluturat e tua të paqeta
ndërsa unë ngas në fund të hënës,
sepse s’dua të më hedhësh nga sirtari midis balastit.

Mund të të mësoj të fluturosh dhe të përkulësh shelgun,
që era të mos të marrë ëndrrat.
I trazova fluturat e tua të përgjumura,
pata nderin të pi mjaltin nga lulet e reja.
Ti ecën ngadalë e me kujdes, rruga të duket e rrezikshme.

Kur u largova, pashë gjithçka në pasqyrën e pasme
dhe për asgjë s’u ankova — në një shpërthim kthjellësie
e dija se pemët e duan erën: kur mbijnë,
në verë kur gjethet vezullojnë në kurorë, ndaj u nxitova
para se të vishej me të kuqe e të mbetej lakuriq në dimër.

TANI ËSHTË ÇASTI I DUHUR

Miliona vjet digjen midis nesh,
miliona vjet në të cilat specie janë zhdukur
dhe janë rilindur në të njëjtin vend të nautilusit,
ku u radhitën ditët me lagështi dhe netët me shi,
periudhat e thata dhe diellët e nxehtë që deti gati ziente.

Fara u mboll, u pjek më herët,
para se çelëzat të gjendeshin në dritën blu të thellësisë,
ku vetë-mjaftueshmëria nuk lejonte bashkimin
mbi kratere ende aktive.

Vetëm rastësia vendosi që të mos jemi njerëzit e hershëm,
Kleopatra dhe Çezari, Maria dhe Pier Kiri,
Tristani dhe Izolda, të magjepsur nga tingujt e harpës,
aty ku luajnë erërat e detit;
Orfeu dhe Euridika, Romeo dhe Zhulieta,
dy guaska të humbura njëlloj, të zëna në një çast.

Në të, vdekatarët numërojnë vitet e tyre,
mundësitë e humbura, çastet e lumtura që
vetëm ndonjëherë kanë kuptim.
Orfeu këndonte për këtë deri në fundin e tij të hidhur.

E megjithatë çasti është, e sheh, vetëm çast:
shëtitje apo verbëri apo njollë
në lente, përmes së cilës shohim të njëjtën gjë dhe afërsinë,
në një çast tjetër të ndryshëm, që na lidh e na tërheq,
na ndan e na refuzon, bie si borë nga qielli,
ku ne jemi fjollat më të vogla të një reje të panjohur.

Për miliona vjet, e megjithatë duket se pikërisht tani është çasti
për të kapërcyer shtypjen e thellësisë.

XHELOZIA

Një mbrëmje të ftova
në teatrin e qytetit,
sepse e di që për ty ka shumë rëndësi,
ulemi në heshtje duke parë aktorët.

Ti e do shfaqjen,
unë nuk i kushtoj vëmendje
asaj që ndodh në skenë,
por ndjek shprehjet në fytyrën tënde.

Mban në duar dhuratën që të dhashë,
përmbledhjen e poetit të njohur,
para të gjithëve të pëshpëris
se unë e dua pranverën.

Gënjejnë kur thonë se kjo nuk ka vend në kohën tonë,
se zogjtë e mi kanë fluturuar prej kohësh
dhe se rrahjet e krahëve nuk më shkojnë për shtat
kur porosis verë në ndonjë qoshe të errët bari.

Nuk do të kishte xixëllonja pa errësirë,
nuk ik në ëndrra dhe as ti nuk ëndërron,
pyetjet kanë trazuar shtratin
dhe vetëm një grusht përgjigjesh kthehen prapa.

Nuk i lejoj kujtdo të afrohet,
që ndjenjat e mia të mos ftohen,
e di sa e vështirë është t’i shërosh sërish
kur lodhja ua ka shtrydhur gjithë mirësinë.

NË PLUHURIN E PËRJETËSISË

Në netët e qeta, diku në horizont,
vallëzon pluhuri i përjetësisë, i pakapshëm dhe i lirë.
Ai noton në qiellin me yje, ndriçuar nga drita e tyre,
si një depo e sekreteve të kujtesës së amshuar.

Pluhuri i përjetësisë mban brenda kohën,
historitë e së kaluarës dhe ëndrrat e së ardhmes,
aty pasqyrohen të gjitha hapat e mi,
në të jehon çdo psherëtimë e fshehtë.

Janë ruajtur të gjitha mendimet e pathëna,
dëshirat, mundësitë e humbura,
idetë e parealizuara dhe ëndrrat me sy hapur.
Me të gjitha këto, ti ndërthuresh në grimcën e atomit.

Jam një udhëtar pa kohë, që udhëton përmes kohës,
i padukshëm, por i pranishëm kudo.
Në të lind dhe vdes çdo e vërtetë,
këtu pasqyrohen dhe strehohen frikërat e mia.

Në pluhurin gri që mbetet, ruhen të gjitha historitë,
në kanavacën e qiellit janë pikturuar të gjitha ngjyrat.
Kur grimca e fundit e pluhurit bie mbi tokë,
vetëm përjetësia mbetet, e heshtur dhe e pafundme.

Poezi nga DANIELA ANDONOVSKA-TRAJKOVSKA, Maqedonie Veriut

Posted on October 7, 2025 by - ARTICLE, Artikuj

DANIELA ANDONOVSKA-TRAJKOVSKA

Daniela Andonovska Trajkovska, PhD (1979, Bitola, Maqedonia e Veriut), është poete, shkrimtare, studiuese, kritike letrare, përkthyese, redaktore dhe profesoreshë universitare. Ajo është bashkëthemeluese e Qendrës për Letërsi, Art, Kulturë, Retorikë dhe Gjuhë pranë Fakultetit të Edukimit në Bitola, ku punon si profesoreshë universitare, si dhe anëtare e Akademisë Sllave për Letërsi dhe Art në Varna, dhe aktualisht presidente e Shoqatës së Shkencave të Maqedonisë – Bitola. Ajo është autore e 18 librave në gjuhën maqedonase (poezi, prozë, kritikë letrare, dhe libra shkencorë) dhe e 8 përmbledhjeve poetike në anglisht, arabisht, italisht, polonisht dhe rumanisht, të botuara në SHBA, Indi, Emiratet e Bashkuara Arabe, Itali, Poloni dhe Rumani. Ka fituar disa çmime të rëndësishme letrare: “Krste Chachanski” (2018); “Karamanov” për veprën Gjak Elektronik(2019); “Avangarda Letrare Maqedonase” për librin Shtëpia e Kontrasteve (2020); “Abduvali Qutbiddin” (2020, Uzbekistan); çmimin ndërkombëtar “Premio Mondiale Tulliola–Renato Filippelli” në Itali për Gjak Elektronik (2021); “Çmimin e Ekselencës – Qyteti i Galateo – Antonio De Ferraris” (Itali); Çmimin për Kritikë Letrare në vitin 2022 nga Rrethi Letrar në Bitola; Çmimin e Poezisë “Dritero Agioli” (Shqipëri, 2023); Çmimin Naji Naaman (2023); Çmimin e Poezisë “Mihai Eminescu”, medalje të artë dhe njohjen si ambasadore kulture në Rumani nga Akademia “Mihai Eminescu” (2023); si dhe “Aco Shopov” për poezi (çmimi më i rëndësishëm kombëtar i Shoqatës së Shkrimtarëve të Maqedonisë, 2021), ndër të tjera. Poezia e saj është përkthyer në 40 gjuhë. 

Përktheu nga Anglishtja Jeton Kelmendi

SYTË PLOT DHE’ E SHPIRTI PLOT QIELL

Kënga po zgjonte telat e vokalit të qiellit,
ndërsa migrena vallëzonte mbi Tokë
me një trëndafil me gjemba në gojë.

Qielli, në çarje, s’e shihte Tokën,
dhe Toka, në pikëllim, s’e dëgjonte qiellin.

Dhe kur zogu që këndonte në degë
filloi ta dhuronte qiellin
sikur të ishte ushqim për shpirtin,
engjëjt dhe migrena
u panë në sy, të ndezur me trishtim,
dhe më në fund pushuan në paqe.

Me sytë plot dhe’
dhe shpirtin plot qiell
u kthyem në shtëpi.

JETA MBI NJË VIJË

ka shumë njerëz që jetojnë mbi një vijë gjatë gjithë jetës

zgjohen në orën 6
me pika të kripura në sy
shkojnë në punë në 7:30
me engjëj të gdhendur në mendimet e tyre
në 10:30 pinë kafe
– syri në mur u numëron gradët
në 16 kthehen në shtëpi
– një hap më afër zeros
në 17 luajnë pingpong
mbi tryezën e kuzhinës
– loja shumëzohet në pasqyrë
dhe fjalët bien poshtë vijës së thyesës
në 18 fshehin mbetjet e mendimeve të tyre të thyera
në 20 qajnë për ditën e humbur dhe i premtojnë vetes
se që nga nesër do të marrin frymë në më shumë se dy dimensione
në 22
flenë në boshtin X përballë televizorit
në 3 zhvendosen në dhomën e gjumit
që të mund të zgjasin vijën
nga një pikë në tjetrën
nga një segment në tjetrin

ka shumë njerëz që nuk e dinë
se kanë jetuar mbi një vijë gjithë jetën.

KËNDET NË JETËT TONA

kur të piqemi si pika jokolineare
në mitrën e shekullit
dhe kur këndi zero
ta ndjejë pulsin në kyç
do të lindim nga këndi i mprehtë
në botën pa kënde
– megjithëse ende s’e dimë
dhe shohim vijat zigzag në çdo gjë.

po shpikim teorinë e evolucionit
që të mbijetojmë në këndin qendror
të vdekjes sonë.

gjatë gjithë jetës kemi hedhur
kënde të mprehta
nga maja më e lartë e malit
dhe pastaj, në duart e Sizifit,
si topa,
rrokullisemi poshtë në këmbët e malit.
– vetëm atëherë i kemi të gjitha këndet në anën tonë,
sepse 360 gradë janë brenda nesh,
dhe papritur, në atë çast të saktë,
na zë depresioni:
s’e shohim dot rrethin
për shkak të rënies.

TRIANGULL IZOSCEL[1]

E kam kufizuar vijën me dy pika
dhe një tjetër të njëjtë e vendosa në majë,
i mbivendosa,
që të mund ta fsheh njërën nën tjetrën,
që të mund të them se janë të miat të dyja
edhe pse nuk janë,
që të mund të them se janë të njëjta
edhe pse nuk janë,
që të mund të them se janë mish
edhe pse nuk janë.

E gudulita njërën nga vijat
në barkun e saj,
dhe me dy gishta ia ngrita kërthizën.

Ajo u shtri si një kasolle
në mes të pyllit.

E kufizoi hapësirën.

Në tre gozhda e vari ditën,

Dhe unë hyra brenda vetëm,
me një çati mbi shpinë,

me një gur në bukën time.

KAPSULA E KOHËS

Diku, dikush po na pret me besnikëri
në mes të mendimeve endacake,
pas shikimeve të stacioneve të autobusëve
që i mirëpresin dhe i përcjellin ëndrrat
në të cilat rilindim përsëri e përsëri,
që e tashmja jonë të zgjasë
në të gjitha qytetet që bëjnë autostop
nëpër rrugët kryesore,
në vendet që udhëtojnë jashtë vetes
për të njohur kufijtë e tyre.

Diku në të ardhmen, dikush po na pret
të na ndihmojë me bagazhin
nën të cilin s’e njohim më veten,
kur festojmë momentet
e së tashmes sonë të dikurshme.

Diku, thellë në të ardhmen tonë,
dikush është varrosur
dhe po na pret me besnikëri.

[1] Greqisht – Trekëndësh që ka brinjë të Barbara

Poezi nga VITO DAVOLI

Posted on September 28, 2025 by - ARTICLE, Artikuj

VITO DAVOLI

Nuk kam lexuar ende një libër të plotë të autorit Vito Davoli, por duhet të falenderojmë rrjetet sociale dhe kritikat e shumta të bërë nga autorë të njohur të letërsisë bashkëkohore, si nga vendi i lindjes, Italia, ashtu edhe në arenën ndërkombëtare. Kritikat e Dante Maffia, Marina Caracciolo dhe Guido Oldani, mes të tjerëve, ndihmojnë shumë për të kuptuar thellësinë dhe veçantinë e poezisë së tij. Nuk dua të bëj një analizë të thelluar mbi krijimtarinë e tij në këtë moment, ndoshta do ta bëj më vonë kur të kem lexuar më shumë.

Deri tani, duke vëzhguar dhe lexuar me kujdes pesë poezitë e tij, të ndjera dhe të larmishme, dhe duke u marrë me përkthimin e tyre, arrita të njoh një shpirt që udhëton në thellësitë abissale të kohës që përjetojmë. Është një ndërthurje emocionesh të pastra dhe imazhesh të forta që mbeten gjatë në kujtesë.

Në “Madri”, NËNA ndjejmë një thirrje të brendshme, pothuaj ulërim, dhe një vetmi shpirtërore, ndërsa poeti kërkon një rrugë për të ndarë dyshimet dhe dëshirat e pa realizuara, duke klithur dhe akuzuar veten.

Në “Rosso”, e kuqja kap ndryshueshmërinë e kohës dhe bukurinë melankolike të ditëve, duke vizatuar dhe stampuar peizazhet ku kemi lindur dhe kerkuar Jugun e bukur dhe perëndimet që sjellin rilindje të reja, ashtu si i ëndërrojnë dhe shpresojnë poetët.

Në “Senza Fili”, gjuha e Davolit shpërfaq çmenduri dhe ekstaza, një përplasje mes dëshirës dhe humbjes. Ndërsa në “Osanna”, poeti ndez pasionin dhe zjarrin e një dëshire të pashuar, duke na zhytur në një peizazh shpirtëror të zjarrtë dhe kompleks.

“Ipotesi” mbyll ciklin me një reflektim të brendshëm, një ndjekje të pafundme të pranisë së të dashurit, mes vetmisë dhe vonesave të jetës.

Asgjë nuk na pengon në këtë jetë, por gjithmonë mbetet hapësirë për të dëshiruar.

Në këto poezi, Davoli shndërron gjendjet e brendshme në imazhe të gjalla dhe universale, duke krijuar një poezi që është njëkohësisht intime dhe e përgjithshme, ku çdo lexues mund të gjejë pasqyrën e vet.

Anila Dahriu

Rrallë gjendet një zë poetik gjithmonë i qetë dhe i vëmendshëm ndaj masës shprehëse, i aftë të mos tejkalojë kufijtë e një realiteti të jetuar dhe të përpunuar për të kapur thelbin e tij dhe për ta shndërruar në imazhe për t’u ruajtur. Pikërisht timbri, i thjeshtë dhe pa zbukurime, e bën të veçantë përmbledhjen e Vito Davolit: emocione të shprehura në poezi pa teprica, pa shtesa që do t’i lidhnin ato me një stinë dhe jo me detin e tërbuar të gjithësisë.
— Dante Maffia

Këtu e atje duket të shfaqet, si në një cirk imagjinar dhe fantasmagorik, një kloun i çliruar dhe megjithatë melankolik, që fsheh lotët dhe hidhërimin e tij nën të qeshurën e errët të shakatës. Poezia e tij lëviz në një realitet të çrregulluar, puzzle me fragmente të çrregullta, të vështirë për t’u kuptuar ose ribërë: “Nuk kuptoj as / nëse era që më fryn mes gishtave / më shtyn përpara apo / më ndalon papritur…”. Dhe hëna, larg nga kontemplimi leopardian, bëhet hëna e natës, e frikësuar dhe e ftohur, si ajo e García Lorca: “… qan mbi çatitë lotë argjendi / mbyt natën / në një gurgullim vetmie”, një Hënë që nuk shkëlqen, shkëmb krateri i fjetur.
— Marina Caracciolo

Në vitin 2022 u përpoq të rikthehej fuqia e poezisë civile, nga realistët terminalë deri te Vito Davoli së bashku me mikun e tij Marco Cinque. Nga aty nisi një lulëzim, deri në ekzagjerim, ku poezia civile rrezikon të bëhet thjesht ngushëllim për pensionistët. Ndërkohë Davoli takohet me Realizmin terminal, dhe poezia e tij ndërthuret me një vizion infernal, ku specie njerëzore, duke vdekur në luftëra jo më ushtarake por vetëm vrasëse, bëhet lëndë për një planetar plehrash.
— Guido Oldani

 

NËNA

Nëna e mëkateve të mia,
madje e çdo dëshire, ku jeni?
Nëna që lindni pa pushim,
fatet e lodhura në kohë të parealizuara.

Nuk mbaj mend rrugët e zgjedhura:
vetëm shtigje për t’i hapur,
duke tërhequr barërat e egra mbi shpatet e rrugëve.

Nëna, unë jam vetëm.
Dhe a duhet të turpërohem për këtë ulërim?
Nuk arrij të ndiej vajtimin tim:
e shpërndaj si korbi
që më shumë se të tjerët beson në këngën e vet.

Nëna, jam aty i palëvizshëm,
i shndritshëm dhe i rrjedhshëm si fantazma e Münch,
i zbehtë dhe i pasaktë si djali i Schiele.

Nëna, unë jam vetëm:
një bir kundërkohës,
një himn përpara fitores,
një zë kundër heshtjes.

Nëna, ndoshta nuk jam dhe nuk do të jem
asgjë tjetër veç një kthesë intime
dhe e përmbledhur e diçkaje.

I përkas çdo historie që është shteruar,
një kalendar me tre pika në fund…

E KUQE

Shtëpitë, të kuqe, digjen të hutuar
nën këtë orë të çrregullt
që u jep gjak mureve.

Unë nuk dalloj detin e mëngjesit
nëse dielli e mban me një krah,
gati për t’u rishtruar me grim,
as qiellin melankolik mbi Jugun tim,
nëse ngadalë po e lë.

Kush e di pse poetët dashurojnë perëndimin e diellit!
Ndoshta për mua është maskimi para premierës,

pritja,
shpresa që gjakon
që shfaqja të fillojë,
ose ndoshta thjesht dita tjetër,
të jetë dita e re.

PA LIDHJE

Thashë për ty, këngë dhe pranvera,
dhe nuk u përkujdesa për kohën, ritmet dhe stinët.
U lodha nga përsëritjet e tua të zbehta,
muzgjet e nëntorit
më goditën njëkohësisht.

Për ty thashë edhe çmenduri,
tërmete dhe ekstaza,
me vetmi mbusha përkëdheljet
dhe grushtat e pakut që më mbeti.

Çava në fundet e qiellit të tu me apokalipsin
nga mbetjet rastësore të kafesë.
Vdiqa krenar për ndershmëri.
Në qiell rilinda i zbrazët
pa parashutë.

Dhe për ty fola për çdo të keqe timen.
Arrita madje të jehonte
buzëqeshjen e gjakut
të njerëzisë sime të humbur, kush e di ku.

Një pyetje fishkëlliva dhe pastaj të vrava.
Me atë thekë gdhenda të gjitha kohët,
ritmet dhe stinët,
dhe për ty fola për pranverat e shkuara,
kujtime, këngë.

OSANË

Nuk kisha menduar as për sytha e as për rreziqe,
sepse ti më huton,
joshëse lindore me sytë e hollë,
me aromat e lëkurës, të veshjeve dhe të seksit,
me gjuhët e zjarrit në gojën indiane.

Afrohem për të të vëzhguar dhe digjem.
Po, më konsumon atë që nuk e shuaj
dhe më gëlltit atë që nuk e riqep dot.

Jam i djegur dhe tani edhe gënjeshtar:
bëj sikur ikja është pothuajse dënim
dhe një torturë në këtë lodhje të pafundme.

Nuk kam urtësinë e të mençurit.
Kërkoj këtë qenësi lakmitare të gëzimeve,
dhe sikur të vëzhgoja vetëm një frymë… Osanë!

HIPOTEZË

Të kërkoj ende,
duke ndjekur hipotezën
e pranisë tënde
sa herë që vjen mbrëmja.

Më shoh nga lart
– shikim satelitor –
krimb mbi këtë gjemb të gadishullit
që vrapon në baltë mes çarjeve,
dhe i quajmë udhë.

Ti je tashmë kthyer në shtëpi
(dhe nuk të shoh),
më e shpejt se vonesa ime,
por, e di, fërkoja gishta,

thërrmoja pasurinë e krenarisë sime.

Vito Davoli (Bari, 1973) është poet, shkrimtar, eseist, kritik letrar, përkthyes dhe gazetar.
I diplomuar në Letërsi Klasike, ka bashkëpunuar dhe bashkëpunon me revista dhe botime prestigjioze kombëtare e ndërkombëtare.
Aktualisht punon si autor, skenarist dhe artist grafik në fushën kinematografike. Ka qenë mësues në shkollat e mesme, redaktor i revistës letrare La Vallisa (një revistë letrare e jugut të Italisë) dhe kurator i serisë Inediti Rari e Diversi(drejtuar nga Dario Bellezza deri në vdekjen e tij për botuesin Pellicano, Romë). Sot është themelues dhe President i APS Verso Levante, pronare e periodikut letrar dymujor La calce & il dado, ku ai është zv.drejtor dhe anëtar i komitetit shkencor.
Ai gjithashtu ka themeluar dhe koordinon blogun dhe botimin joperiodik me të njëjtin emër Pubblicazioni Letterariæ dhe drejton serinë poetike Polveri, të cilën e ka krijuar për grupin botues Tabula Fati të Chietit.

Contraddizioni është botimi i tij i parë në Itali (edizioni Leucò, Molfetta 2001): sot ka arritur në tre botime me lexime kritike dhe tekstet e saj po përkthehen për botimin spanjoll.
Përmbledhja e tij më e fundit poetike, Carne e sangue (Tabula fati, 2022), ka arritur botimin e katërt dhe ka marrë shumë vlerësime si nga publiku ashtu edhe nga kritika. Tekstet e tij janë përkthyer dhe botuar në spanjisht, anglisht, frëngjisht, portugalisht, serbisht, arabisht dhe rumanisht.
Për poezinë e tij kanë shkruar disa nga kritikët më të rëndësishëm italianë, mes tyre: Giorgio Barberi Squarotti, Domenico Cara, Mauro Dentone, Fabio Dainotti, Dante Maffia, Guido Oldani, Daniele Giancane, Ettore Catalano, Daniele Maria Pegorari, Marco Ignazio de Santis, Giovanni De Gennaro, Angelo Lippo, Vittorino Curci, Eugenio Nastasi, Italo Interesse, Beppe Costa, Marco Cinque, Benito D’Agnano, Lorenzo Spurio, Gianni Antonio Palumbo, Mauro Macario, Marina Caracciolo, Paolo Polvani dhe të tjerë.

Ai ka përgatitur, në gjuhën kastiliane, La carne y el espíritu, një botim kritik mbi poetikën e Alfredo Pérez Alencart me ese nga mbarë bota latinoamerikane dhe ka kuruar e koordinuar antologjinë dygjuhëshe Da questa e da quella parte (De aquende y de allende), me kontribute poetike të lidhura me Takimin e XVII të Poetëve Iberoamerikanë në qytetin universitar të Salamankës në Spanjë, ku është ftuar për tre vite radhazi.
Aktualisht punon për përkthimin në italisht të La storia della schiavitù për Cambridge Stanford Books.

Angazhimi i tij qytetar shprehet në përgatitjen, së bashku me aktivistin, poetin dhe gazetarin (Il Manifesto, Le Monde Diplomatique) Marco Cinque, të tre antologjive ndërkombëtare solidarizuese: SignorNò! (kundër përdorimit të armëve, 2022), Il buio della ragione (kundër praktikës së torturës, 2024), e cila së fundmi u citua në manualin e Historisë së Letërsisë Italiane për shkollat e mesme të kuruar nga prof. Giuseppe Langella, me titull Del mondo esperti, dhe, së fundmi, antologjia Poeti da morire, kundër dënimit me vdekje, që pritet të botohet më 21 shtator.

Në botim është edhe pamfleti i tij i ri me ushtrime të Realizmit terminal me titull Tanto vale chiamarle apocalissi, me parathënie të Guido Oldani dhe pasthënie të Gianni Antonio Palumbo, për Tabula Fati.

Përgatiti dhe shqipëroj Anila Dahriu

Poezi nga ANTONELLA RIZZO

Posted on August 29, 2025 by - Artikuj

Poezia që ringjall shpirtin

Leximi i poezive të Antonella Rizzos është një përvojë që të çon përtej kufijve të zakonshëm të fjalës, duke hapur horizonte të reja ndjeshmërie dhe reflektimi. Poetja arrin të gërshetojë intimen me universalen, duke e kthyer vargun në një udhëtim që prek thellë shpirtin e lexuesit.

Të lexosh Antonella Rizzon është si të hysh në një peizazh të brendshëm të ndërlikuar e plot ngjyra, ku çdo fjalë bart kujdesin e zgjedhjes dhe çdo imazh merr frymë me jetën e vet.

Poezia e saj guxon të prekë dhimbjen, vetminë, pasionin dhe kujtesën, duke i kthyer përjetimet personale në ndjenja dhe reflektime universale. Është një poezi që di të zbresë në errësirë për të gjetur dritë, që bën të dukshme ato ndjenja të padukshme dhe që u jep zë nuancave më të holla të shpirtit.

Çdo varg hap një botë më vete: është një përjetim që prek shqisat dhe mendjen njëkohësisht, duke folur drejtpërdrejt me zemrën e lexuesit dhe duke nxitur brenda tij një mendim të ri. Librat e saj nuk janë thjesht përmbledhje vargjesh, por udhëtime poetike që të ftojnë të takohesh me fjalën e vërtetë e të ndjerë.

Anila Dahriu

                                                         Plethora- Bollëk

ADAMI

Adami, kurrë s’do të të fal
vetë natyrën e mashtrimit
që të bëri një insekt të parëndësishëm
pa gjak, pa histori,dhe pa një banesë
që të bëri murg, eremit, klerikal
që ngarkove fajet mbi gjarpërinj e gra
duke fshehur mollët për t’u kafshuar.

EVA

Nga ndërgjegjja dhe nga mundime të ngjashme
çdo qelizë është pushtuar me virulencë,
likor, limfë, çdo sekrecion
janë të hidhura si lëngu i Mollës
sjellë dhuratë nga Eva e çuditshme.

DIELLI I PALËVIZSHËM (SOLSTICI I DIMRIT)

Bëhet i palëvizshëm Dielli.
Ja pse kërkoj dritë,
por dritë të vogël e të lehtë,
të një fanari nate
mbajtur në dorë gjatë një mundimi.

E zezë dhe e ndotur nga mbeturina fetale
një nënë fëmijë
që ende vajton.

Ishte një dimër
dhe prej shpresave të trishta
ata të çmendur, të lumtur e të uritur
më hodhën në botë.

Dhe nëse jeta është një dhuratë lotësh e pagjumësie
duhej t’ju ktheja
me mandragorë e gjemba.

Unë nuk kam kërkuar ditë
në këmbim të një përrenj lotësh.
Ju pashë të sëmurë nga dashuria,
nga Krishti, nga veset, nga paratë
dhe nuk kam frikë nga Gjykimi.

Kthehet dimri im dhe e di që pema e zhveshur është më e fortë,
nuk mban as sytha as lule të kota,
në zorrët e errëta gërryen shpella
ku është zot i vetmuar.

Atë i mbrapshtë, të dua,
ke vdekur në ditën e shënuar nga zemra,
dhe Nënë tirane, e ëmbël Virago,
lule kardi e butë dhe e hidhur.

Kam fatin e dimrit,
të hënës së re,
dhe për këtë arrij të dua çdo mundim.

 

PËR TË GJITHA GRATË E MIA

Gjej paqe dhe qesh me veten
nën hijen e atij tempulli femëror.
Edhe kur kërcënohet fundi
dhe mëkatet më të thella
hedhur brenda një kishe,
bien dënimet,dhe lindin virtyti.
Ky botë më përqafon,
plot luftëtare legjendare,
një labirint sysh dhe duar,
i paarritshëm, i huaj.
Do të bie ngasherimet në pellgun amë
pas dashurisë së kafshës që kalon,
shndërruar në aroma lëkure të re,
thithur me shenjtërinë tonë.

ILDEGONDA

Kikirikì këndoj gjeli / pjetri bëri buk meli…

Cjè marjana doj një cik / e barkun preu me at thikë

Një çast në mbrëmje
dhe koha si zbrazet
midis errësirës dhe ditës.
Kështu kujtoj në atë kontraltër
vitët e vetmisë së madhe,
duke më shënuar kokën me Kryq,
duke kërkuar kokën tënde
në mes të bankave.

Kikirikì këndoj gjeli / pjetri bëri buk meli…

Cjè marjana doj një cik / e barkun preu me at thikë …opp.

Me një thikë

Legjenda e vjetër arbëreshe:

Kikirikì këndoi gjeli / Pjetri hante bukë misri…
Zia Marianna donte pak / dhe barkun e preu me thikë.

 

HUMUS

Në shtratin e lagësht
bulimia e larvës
ha mbetjet e krijesës.
Alkimist apo krimb?
Përfliste atësinë e Pavonit
me ngjyrë blu lapis lazuli.

UJËRAT E CRATIT

 

Te uji që shëron
tingullin e errët të mendimit
kërkon strehë.
Vëzhgoj një jetë nëntokësore
të gjeneve mashkullore e femërore
që mbajnë pendë
si shpatë, instrumente,
muzikantë lufte.

Më kujtohen enët e fëmijërisë
dhe ndalesat për të kryqëzuar vështrimet,
nëna jote, imja, të folurit e ngadalshëm
në një gjuhë të vdekur si lëngu
që bart peshën e viteve.

Asgjë tjetër veç atdheut:
profetët grekë dhe tezja në agoni,
fëmijët psherëtinin ende
dhe ishin Ungjill, orgjitë e fjalëve,
konfetët hedhur kundër arkivolit,
duke vazhduar misteret e dhimbshme.

Unë shkoja për të pirë, dhe etur,
kthehesha më e etur se më parë.

  

Gjësende të vogla

Zot, jam hajdute!
Madje lakmoj edhe uritë.
Por çfarë të kënaqem me arnimet
që lënë gërvishtje të dukshme,
plaga të legionarëve,
mjerimin me mjeshtëri,
një hiç i padobishëm, pa besim,
duket se nuk më gëzon.

Jo. Nuk më përket.

Hajdute e mbetjeve dhe butonave,
sandale, kompasë, gardhë për trushe,
doreza eksplorimi,
kapse të gjirit, sfungjerë deti,
analgjezikë dhe gros-grain (stoff e trashë).

 

Plagjati

Kam ndaluar t’u varem
ekonomisë dhe madje posedimit,
dhe në fundet e sinapseve (lidhjeve).

Sa dhimbje e shtypur në harresën qetësuese
të një gurmadhë të vendosur në rreth
dhe të quajtur oxhak.

Mëshira

E dini, çdo burrë është një gabim.
Çdo grua, çdo fëmijë
mund të shndërrojë një horizont
në një shtresë tymi të zi.

Mund të ngrejnë piramida të shenjta,
të vrasin mikrobet, të duan ose të heshtin,
të presin kordone, të thyejnë një copë toke.

Por puna e varrmihësve ambiciozë
shndërron çdo zonë, edhe të lirë,
në një varrezë të populluar.

 

Kafsha e Duruar

Sëmundja që godet
dhe kërcënon qafën
fle pranë teje.

Zbut të keqen,
kafshën e duruar,
e veshur si merimangë.

Vdekja Moderne

Koha për të vdekur
ngjan me luftën
e lajmëtarit të fundit
që tregon thikat
e gjeneratës së re.
Kanë humbur aftësinë
për të drejtuar prerjen,
duke u dhënë mundësi bashkëjetesës qytetare
midis gjinive të prera për nevojë
ose për trillim.

Gjuetarët e Perlave

Kërkoj bukurinë
kur ndiej rrahjet e kohës
si instrument të fortë vdekjeje.

Sa herë që fatkeqësia më tërheq
dhe më shqetëson,
ndjej mashtrimin e ujit
të qelbur si çimento,
tingullin organik të asgjësë.

Jam mësuar të ndaloj jetën
si fantazmë që endet vuajtshëm
dhe që vonohet mes zërave dhe ngashërimeve.

E bëj këtë sa herë që
briri hap vallën;
vallëzoj, por pa dalë nga nota,
hapi frymëzuar nga opera komike
që do, por shkelmon skenën e vet.

Humnera nuk qan,
mbart sekretin
se është më mirë
të ushqehesh me ajër dhe bukë
se të hidhesh në boshllëk të ngopur,
grotesk dhe i rëndë
si gurë të vendosur në fund.

ANTONELLA RIZZO ka lindur në Romë më 17 janar 1967. Ajo është poete, shkrimtare, gazetare dhe performuese, e angazhuar në fushën e ndërkulturës dhe letërsisë së gjinisë.

Ka botuar: Il sonno di Salomè (Edizioni Tracce, 2012), Confessioni di una giovane eretica (Lepisma Edizioni, 2013), Cleopatra. Divina Donna d’Inferno (Fusibilia Libri, 2014), Iratae, pjese teatrale me Maria Carla Trapani (Fusibilia Libri, 2015), Plethora (Nuove Edizioni Aldine, 2016), A dimora le rose (Edizioni Croce, 2018), A tutti quelli che non sanno che esiste il vortice (Lavinia Dickinson, 2019).

Tekstet e saj janë përkthyer në gjuhët shqipe, arabe, angleze, polake dhe rumune dhe gjenden në shumë antologji të poezisë bashkëkohore.

Ajo organizon ngjarje kulturore kombëtare dhe ndërkombëtare, filma të shkurtër dhe pjese teatrale, duke bashkëpunuar me artistë vizualë dhe muzikantë. Ka fituar çmime kombëtare dhe ndërkombëtare dhe është në juri në disa konkurse letrare.

Është ideatore dhe përgjegjëse e Çmimit letrar “Antica Pyrgos”.

Përgatiti dhe shqipëroi Anila Dahriu

Nga Costantino Bellusci & Rosanna Servidio Parathënie nga Dante Maffia

Posted on August 2, 2025 by - ARTICLE, Artikuj

Ish një gherë/herë…

C’era una volta…

Nga Costantino Bellusci & Rosanna Servidio
Parathënie nga Dante Maffia

Trashëgimia gojore e arbëreshëve është një thesar i rrallë, i mbijetuar përmes brezash që i kanë ruajtur fjalët si amanet shpirtëror. Përrallat, legjendat, fjalët e urta, janë rrëfime që kapërcejnë kohët dhe na ndihmojnë të kuptojmë thellësinë e botës shpirtërore e kulturore të një komuniteti të vogël, por të madh në shpirt. Përrallat që paraqiten në këtë përmbledhje janë rrëfime të mbledhura nga tradita e Platacit dhe San Giorgio Albanese, të shkruara në gjuhën arbëreshe me besnikëri ndaj formës origjinale të rrëfimit.

Këto rrëfime përçojnë një urtësi të vjetër, një mënyrë të të menduarit që shpesh i mungon botës moderne – ku përmes kafshëve që flasin, fletëve të preshit që bëhen urë mes jetës e vdekjes, e vajzave të braktisura që shndërrohen në zonja, kuptojmë sesi mitet ndërtojnë etikën e një shoqërie. Kjo trashëgimi nuk është vetëm art, është identitet. Është mënyra se si një popull ruan rrënjët e tij përmes zërit.

Duke i sjellë në dritë këto rrëfime, ruajmë gjallë gjuhën, kulturën dhe shpirtin e një bote që meriton të dëgjohet edhe sot.

Anila Dahriu

Hyrje nga autorët

Për komunitetin tonë, me dashuri

Popullit të Platacit dhe të Shën Gjergjit Arbëresh,
njerëz të mirë, krenarë dhe të sjellshëm,
kjo dhuratë e çmuar dhe e veçantë,
qoftë për të ruajtur identitetin tonë
gjuhësor dhe kulturor.

 

Costantino Bellusci – Rosanna Served

Qëllimi i këtij botimi është të ruajmë trashëgiminë gojore të komunitetit tonë arbëresh: rrëfime, përralla dhe legjenda që kalonin brez pas brezi në mënyrë gojore dhe që sot rrezikojnë të zhduken me kohën. Gjuha është një mjet themelor i identitetit kulturor, dhe mbrojtja e saj do të thotë të ruash kujtesën kolektive dhe shpirtin e një populli.

Përrallat nuk janë thjesht tregime për fëmijë: ato janë metafora të jetës, ku përballen e mira dhe e keqja, fati dhe liria, vdekja dhe shpresa. Personazhet – princa, princesha, kafshë që flasin, vajza të braktisura që triumfojnë – na udhëheqin përmes një bote simbolike që ka formuar ndërgjegjen e brezave.

Ne kemi përpjekur të shkruajmë me përpikëri tregimet e dëgjuara gjatë viteve nga të moshuar dhe të afërm të komuniteteve të Platacit dhe Shën Gjergjit, duke ruajtur leksikun origjinal arbëresh dhe duke i shoqëruar me përkthim në italisht. Në këtë mënyrë, bukuria e rrëfimit nuk humbet, por ndahet.

Kultura arbëreshe ka ende shumë për të dhënë, jo vetëm për brezat e rinj të komuniteteve tona, por edhe për të gjithë ata që dëshirojnë të kuptojnë pasurinë e pakicave gjuhësore dhe shpirtërore të Italisë.

Bashkëfshatarëve tanë, njerëzve tanë të thjeshtë dhe fisnikë, ia ofrojmë këtë vepër si një dhuratë dashurie për tokën tonë, gjuhën tonë dhe kujtesën tonë.

gjuha, fjala, tregimi që mbart më shumë se sa fjali: mbart shpirtin e një populli.

Parathënie nga Dante Maffia – Përrallat, kujtesa e një populli

Sa herë që më ndodh të merrem me përralla ose legjenda, kam gjithmonë ndjesinë se po lundroj në ujëra të turbullta ose në thellësi të detit.

Që kur pata mundësinë të kuptoj se “Lo cunto de li cunti”, domethënë “shkrehja e picirrelëve”, nga Giambattista Basile është plaçkitur, të paktën kështu thuhet, nga Vëllezërit Grimm dhe Andersen, kam gjithmonë frikë të mos humbas orientimin dhe për këtë arsye të bëj ndonjë pohim të gabuar, sepse është përhapur ideja se përrallat janë shpikje të autorëve të famshëm, ndërsa tregimet janë histori që gjithmonë kanë qarkulluar në imagjinatën kolektive dhe janë shkrirë me besimet popullore, edhe nëse me ndryshime ndonjëherë të mëdha e ndonjëherë pothuajse të padukshme.

Fatmirësisht, këtë herë nuk më kërkohet të bëj një diskutim historik apo filologjik, por më është besuar një nismë me të cilën jam plotësisht dakord si për qëllimet ashtu edhe për synimet. Ta themi me fjalët e Corrado Alvaro-s, ajo për të ruajtur sa më shumë kujtime që të jetë e mundur, për të shmangur që gjithçka të bjerë në harresë, në heshtje të plotë.

Prandaj kanë bërë mirë Costantino Bellusci dhe Rosanna Servidio që kanë mbledhur dhe transkriptuar përralla, tregime, legjenda në gjuhën shqipe dhe më pas i kanë përkthyer në italisht, në mënyrë që të mbetet burimi i një realiteti dhe i një tradite prej nga janë ushqyer breza fëmijësh që menjëherë kanë ndjerë magjinë dhe kanë nxjerrë dobi të ndryshme prej saj.

Të shmangim kërkimin e prototipeve të materialit të mbledhur, neve na pëlqen të vlerësojmë faqet e çmuara që na ofrohen dhe të risjellim në kujtesë momentet e fëmijërisë sonë përmes skenave të shumta të treguara këtu, të cilat na kthejnë te një oralitet tashmë i zhdukur, por që dinte të mbante të lidhur kujtesën gojore.

Ngjarjet e kafshëve të ndryshme – për të njohur natyrën e përrallës, mjafton të vërehet nëse protagonistët janë kafshë, siç është mësuar nga Ezopi, Fedri, La Fontaine e Rodari. Nëse këto tregime janë shpikur shekuj më parë, është një fakt relativ për ne që këtu duam thjesht të dokumentojmë pasurinë e një tradite gjithmonë të vlefshme dhe të mbushur me kuptime, madje edhe morale.

Një shembull, përralla e gjarprit që lirohet nga një i mirë, ka epilogun e vet në rikthimin në gjendjen fillestare nga e cila nis historia; ashtu si edhe të tjerat kanë thelbin e një qëndrimi moral që nuk ka munguar kurrë në vizionin e familjeve të vjetra, të cilat ia transmetonin nga brezi në brez.

Leximi ose rrëfimet nuk ishin kurrë vetëm gjeste kënaqësie, por kishin edhe momente meditimi dhe edukimi ndaj bukurisë dhe vlerave të familjes, shoqërisë dhe Zotit. Është e nevojshme të theksohet përkushtimi i të dy përkujdesësve që nuk e kanë transmetuar verbërisht angazhimin e tyre nga gojëdhënat në shkrim, ngjarjet që qarkullonin në ajër dhe ishin pranë harrimit.

Si Bellusci ashtu edhe Servidio kanë dhënë versione të përsosura duke u kujdesur të sjellin faktet në një aurë delikate letrare që i jep çdo faqeje një shprehshmëri, do të thoja të shenjtë, sidoqoftë të ngrohtë dhe të këndshme, dhe ende të mbushur me emocione.

Nuk ishte e lehtë, nuk është kurrë e lehtë të risjellësh atë që prej shekujsh është ripërseritur para oxhakut në mbrëmjet e dimrit dhe është bërë vend i zakonshëm. Costantino dhe Rosanna kanë pasur ndjeshmërinë e masës, të atij mësimi të famshëm të shkrimtarëve dhe poetëve të mëdhenj grekë që nuk e shpërdoronin kurrë një fjalë, nuk e ngarkonin kurrë shprehjen me gjëra të tepërta.

Kur familjet mblidheshin përpara oxhakut për të dëgjuar rrëfimet, zakonisht ishte gjyshi ose ndonjëherë gjyshja që udhëhiqte tregimin, dhe ndihej një interes i përbashkët, ndaj ishte bukur dhe mbresëlënëse të dëgjoje të moshuarit që arrinin ta lidhin auditorin me diçka të papërcaktueshme. Pauzat e tyre përjetoheshin me ankth, dhe arrihej të mbështetej me gjithë zemër një personazh apo një kafshë me një ndjenjë të fortë pjesëmarrjeje.

Një herë një burrë kishte martuar një grua arbëreshe dhe kështu isha edhe unë dëshmitar, në Plataci dhe në lagjen e Fontana Ficara, për episode që më kanë përfshirë në dëgjimin e tregimeve që gjyshja e gruas sime ndonjëherë i thurte me një hir dhe një finesë të tillë saqë arrinte, në qëllimin e saj, t’i bënte të besueshme edhe gjërat më të pabesueshme. Auditori ishte gjithmonë i elektrizuar. Ato pranira të shpikura kishin forcën të bëheshin sërish krijesa të gjalla, pjesë e përditshmërisë.

Aspekti tjetër ishte se pas tregimeve lindnin diskutime të gjata dhe ishte e çuditshme, do të thoja e pabesueshme, që disa nga të pranishmit rreshtoheshin në anën e palogjikshmërisë, pra, në anën e protagonistëve të përrallave, në anën e atyre që kishin turpin më të madh dhe dëshironin të keqen e tjetrit.

Fuqia e përrallave ka qenë gjithmonë shumë irracionale. Magjia e tyre qëndron edhe në këtë palogjikshmëri misterioze që pretendon, ndonjëherë, të jetë e vërtetë. Nuk është rastësi që shpirti njerëzor është krahasuar, nëse nuk gaboj, nga Marcel Proust, me paradokset dhe skenat sureale të përrallave apo legjendave.

Kthehem kështu për të lavdëruar dy përkujdesësit për dashurinë me të cilën iu përkushtuan punës dhe për durimin (mjafton të hidhet një vështrim në aparatin kritik shkencor të ofruar) në të cilin kam gjetur edhe emra personash të njohur për mua, ndër ta Luca Perrone, që ka qenë mësuesi im i frëngjishtes në shkollën e mesme në Trebisacce.

Libra të këtij lloji duhet të lindin vazhdimisht për të ruajtur trashëgiminë e traditave dhe të kujtesës, përndryshe do të arrijmë në një pikë ku nuk do të dimë më nga vijmë. Dhe të mos dish nga vjen, nuk të ndihmon të dish ku po shkon.

Zoti Ferdinand 

         Zòti Ferdinand nga menàt mirr kàlin e vènej tek tenimèndet, vèni ka Kopàqi,  kur nën një lìsi gjegji një vasharèle çë qànej, pundàrti kalin e i tha: Bilaré, pse qan?

– Eh, zoti bulà, mua më vdiq mëma e tàta mùar një magàrë; ‘ngë m’ do gjë ka shpìa, ‘ngë m’ jep mangù t’ gha! Aí u vu njetër gherë te kàli e u prùar ka shpìa e i tha Fillomìnës:

– Ndreqëm gjë t’ gha se kam ja sìell një vasharèle ç’ është e vdes ùri. Zonjë Xhemë, e shoqa, kur e pa t’shoqin ç’u prùar ka shpia tha: Pse u pròra, aí i tha atë ç’ kish par.

– Ëgh, ëgh, ec i jip t’ ngrënë asána vasharèle. Ditën dòpu, shkoj njetër gherë atèna e ajó vashëz ish njetër gherë nën atìna lis. Aí u kallar, tha:

– Gjegj këtú, bilaré, nga me mùa; ngit e rri me mùa ka shpìa ìme. Ajó vàte; oj zonja Xhemë ç’ish kutjend, pse ajó kish një bir ganjún, ma i nëmri ‘ng ish fàre i urt! Don Ferdinàndi ngadìta i thòni t’ bìrit:

– Ka t’ viç me mùa te petkrat, ka t’ mësògheç atë çë ka t’ bëç. Aí fjënej e me t’jatit ‘ngë vèni. Një menàt, di menat, tre menàt, Belìna i tha:

– Zòti bulá, vìnj u me ti; mësóm mùa. Ngadìta Belìna vènej me Don Ferdinandin e e mësój atè ç’ kish t’ bënej. Zòti Ferdinand u smur e e shoqa qànej, thonej.

– Ç’ kam bëmi naní, ki bir im ‘ngë vlen faregjë; nanì ndë vdes ki na vdèsmi ur. Don Ferdinandin thërríti Belìnën e tha:

– Gjegj këtu, ti ka t’e martòç t’im bir; ‘ng ë gjë i urt, però është një ganjún i mirë e t’ mban zonjë. Ajó e martój. Belìna nga ment vëghej mbi kàlin e venej te pètku. Guallànet i shtìen një vjersh e i thòjin:

– Zonja Belìnë te kàli vet e ka shpìa çòtit sòlldet ja sill alla vërtètë. Ajo rispëndòni:

– Aí çot është im shoq, ma u gha e ju rrini pa ngrënë.

E jëma e shën Pjètrit

 

         Ish nj’ grùa çë nëng shtíj ujit m’ dert. Nj’ ditë ish e lànej làkrat ka lùmi e ùjit i mùar nj’ flet prèshi. Po t’a zëj, ma ujit a qèlli hjìmëz. E ajó:

– Vaft për shpìrtin t’im. Kur vdiq, Zòti Krisht a targój nd’ pist. Shën Pjètri kish hèlëm e lùti Zòtin Krìsht t’ a nxir jëmën ka pìsa. Inzot i tha:

– Ajó ka vet nj’ flet prèshi e atjé ka t’ ngjìtet, bèlu bèlu, se nd’ u kpùftit flèta, s’ mënd dal më. Shën Pjètri mùar fletën e vat ka jëma e i tha:

– Inzót m’ bëri graxjan, ngjìtu bèlu bèlu se nd’ kpùtet flèta, s’ kam më çë të t’ bënj. E kallàrti fletën. A jëma zèsku e u ngjit. Kur arrivój nd’ mest flets, u ardinùa se më tjèra i kishan zën kamizollën e do’ t’ ngjìtshin pas asáj. Ma, asáj ju ndot keq se ngjìtshin dhe atá. Shkùndi fort kamizollën se mos t’i vejan pas atá. Flèta u kput e ajó ra papàn nd’ pist e atjé qindrój.

 

Costantino Bellusci – Banon në Plataci (CS). Është mësues i Historisë dhe Filozofisë në shkollat e mesme dhe i Lëndës së Fesë në shkollën 9-vjeçare. 

Rosanna Servidio – Banon në San Giorgio Albanese (CS). Është mësuese në kopsht (arsim parashkollor).

Përgatiti për botim: Anila Dahriu

Poezi nga Mihai Firică

Posted on July 17, 2025 by - Artikuj

Geografia interioară

Pleacă, durere amețitoare,
memoria mea nu va arde de dorul tău,
lăcusta timpului nu va căuta umbra ta!
Geografia interioară arată cam așa:
tristețea este la marginea melancoliei,
mai departe de amândouă încep spaima și ura,
merg ținându-se de mână uneori,
iar în depărtare abia se zăresc bucuria
și strania singurătate a iubirii.
Alte sentimente sunt pe undeva,
mișcătoare umbre,
pe care le-am ascuns cândva
dar pe care le descopăr din întâmplare.

Gjeografia e brendshme

Largohu, dhimbje marramendëse,
kujtesa ime nuk do të digjet nga malli për ty,
karkaleci i kohës nuk do të kërkojë hijen tënde!
Gjeografia e brendshme duket diçka e tillë:
trishtimi është në prag të melankolisë,
më larg nga të dyja fillojnë frika dhe urrejtja,

ata ecin duke u kapur për dore ndonjëherë,
dhe në distancë gëzimi
dhe vetmia e çuditshme e dashurisë mezi shihen.
Ndjenja të tjera janë diku,
hije lëvizëse,
të cilat dikur i fshihja
por që i zbuloj rastësisht.

I-au spus morții să stea la marginea orașului

Aerul alb, vâscos,
mă împiedică să ajung la tine.
O mare pe care nu o pot străbate,
pești incolori și alge albe mă cuprind,
îmi las brațele să facă mișcări în voie,
prins în neînțelesul adânc al zorilor.
I-au spus morții să stea la marginea orașului,
când s-au auzit strigătele
în Lugansk aerul alb s-a pietrificat.
Semne dulci răspândite de Buratino,
la sfârșitul jocului în care ne-am ars plămânii,
captivi într-o mare albă fără margini.

I thanë vdekjes të qëndrojë në periferi të qytetit

Ajri i bardhë dhe viskoz,
më pengon të arrij tek ju.
Një det që nuk mund ta kaloj,
peshq pa ngjyrë dhe alga të bardha më rrethojnë,
I lashë krahët të lëviznin lirshëm,
i kapur në thellësinë e pakuptueshme të agimit.
U thanë të vdekurve të qëndronin në periferi të qytetit,
kur u dëgjuan britmat
në Lugansk ajri i bardhë u shndërrua në gur.
Shenja të ëmbla të përhapura nga Buratino,
në fund të lojës në të cilën dogjëm mushkëritë tona,
robër në një det të bardhë pa kufij.

Dincolo de țărm
(Tatălui meu, Gabriel)

Bătrânul m-a luat de mână și am pășit
pe mare.
Așa cum tatăl meu m-a învățat să plutesc,
meditând deasupra valurilor și a fricii,
cei care au străbătut deșertul și grădinile vieții

mi-au adus un cufăr cu aripi decolorate.
Anii stau agățați de cer,
acolo unde ești tu de prea mult timp,
călătorind în locul în care am înălțat
zmeiele copilăriei.
Poate că bastonul meu va înmuguri
când marea îmi va aduce la țărm numele
și un copil se va juca în nisip
sub privirea tatălui său.

Përtej bregut
(Babait tim, Gabriel)

Plaku më mori dorën dhe unë shkela
në det.
Ashtu siç më mësoi babai im të lundroja,
duke medituar mbi valët dhe frikën,
ata që kanë përshkuar shkretëtirën dhe kopshtet e jetës
më sollën një arkë me krahë të zbehur.
Vitet varen nga qielli,
ku ke qenë për shumë kohë,
duke udhëtuar drejt vendit ku kam rritur
qiftet e fëmijërisë.
Ndoshta shkopi im do të mbijë
kur deti të sjellë emrin tim në breg
dhe një fëmijë do të luajë në rërë
nën shikimin e babait të tij.

În orașul alb cu haine gri

Ce am avut de spus am spus,
nu mi-am îndesat pietre în gură.
Am animat paginile ziarelor cu poze
zugrăvite cu sângele lor stors din inimi haine.
Câteodată trenul m-a lovit în plin risipind
bucăți din mine,
carnea zdrențuită a înfrumusețat orașul
ca un trofeu pentru foamea lor.
În orașul alb cu haine gri
refrenul după-amiezelor este acompaniat
de flașnetar,
femeile din secolul trecut,
îngândurate,
îmi fac semne:
dâre de cretă indescifrabile la tot pasul
pe care doar eu știu să le citesc.

Në qytetin e bardhë me rroba gri

Atë që kisha për të thënë e thashë,
Nuk futa gurë në gojë.
I gjallërova faqet e gazetave me fotografi
të pikturuara me gjakun e tyre të shtrydhur nga zemrat dhe rrobat e tyre.
Ndonjëherë treni më godiste në fytyrë, duke shpërndarë
copa të miat,
mishi i grisur e zbukuronte qytetin
si një trofe për urinë e tyre.
Në qytetin e bardhë me rroba gri
kori i pasditeve shoqërohet
nga flauti,
gratë e shekullit të kaluar,
të menduara,
më sinjalizojnë:
gjurmë shkumësi të padeshifrueshme në çdo hap
që vetëm unë di t'i lexoj.

Vântul orb

Mă afund în negura memoriei,
o voce stinsă îmi repetă fără oprire:
albă cărare, dulce ninsoare.
Omul fără chip taie noaptea,
coasă de flăcări aruncată în vântul orb
despică aerul,
cerul se deschide ca limbile de văpaie
ale șerpilor.
Îmi deșurubez moartea din piept
și o arunc în cer,
durerea se instalează cu o lentoare caldă
și-i mulțumesc pentru asta.
Dăm la o parte pământul,
strat după strat, tristețe, bucurie, dor,
nume printre rânduri de pietre și cuvinte.
Inima nu vânează în haită,
lup singuratic,
răscolește pământul cu suflarea sa
incandescentă.

Era e verbër

Zhytem në mjegullën e kujtesës,
një zë i dobët më përsërit pa u ndalur:

shteg i bardhë, borë e ëmbël.
Burri pa fytyrë pret natën,
një kosë flakësh e hedhur në erën e verbër
çan ajrin,
qielli hapet si flakët
e gjarpërinjve.
E heq vdekjen nga gjoksi im
dhe e hedh në qiell,
dhimbja qetësohet me një ngadalësi të ngrohtë
dhe e falënderoj për këtë.
E shtyjmë tokën mënjanë,
shtresë pas shtrese, trishtim, gëzim, mall,
emra midis rreshtave të gurëve dhe fjalëve.
Zemra nuk gjuan në tufë,
një ujk i vetmuar,
e trazon tokën me
frymën e saj të flaktë.

Poezi nga Xhemil Bytyçi

Posted on June 15, 2025 by - ARTICLE, Artikuj

  1. OLIMPI DARDAN


Hëna e zbehtë mbi Lyboten
më erdhi në ëndërr,
si një kujtim i largët
në shikimin e natës.
Edhe unë, i përhumbur në kureshtje
isha po aq i zbehtë,
si drita e hënës atë natë.
U nisa në udhëtim të natës
të ndjek rrugën e hënës,
e nesër t’i afrohem Olimpit Dardan
të shoh diellin nga maja e lartë.
Gjaku më vloi nën lëkurë,
rridhte i lodhur në damarët e heshtur,
si një lumë i fshehtë në mesnatë.
Koha, e vrazhdë dhe e ftohtë,
si pasqyrë akulli në mal,
ndriçonte mbi Lybeten,
ku dimri gjithnjë vjen me vonë.
Ecja buzë lumit të tharë,
sytë e pastër kërkonin ujin,
që rridhte i kristaltë
si lot i qetë mbi shkëmb.
Nuk e fajësoja veten pse u nisa,
ishte kureshtja që më thërriste,
një zë i lashtë në brendësi
që më shtynte drejt majave,
aty ku dëbora dhe akulli
ruanin heshtjen e shekujve,
mbi Lybeten, atje ku Zotët Dardanë
në tempuj kishin qëndruar.
Kalova vargmalet e Sharrit,
mbërrita te kurora e kepave,
aty gjeta gjurmët e Olimpit Dardan,
kur dikur ndriçonin hyjninë tonë.
Këtu ku legjendat nuk shuhen,
thonë se ende qëndron porta e ferrit
dhe zjarri i lashtë ende gufon,
ku dikur banuan Zotët e Olimpit Dardan.
Flaka e kujtesës

2. SHTIGJEVE TË KOHËS SONË


Pasioni gri i kohës sonë duket i shqetësuar
kotësisht në vorbullën tonë ka depërtuar
në jetën tonë pa asnjë pastërti shpirti.
Njerëzit kanë nevojë një strehë ta gjejnë,
çdo shpirt të futet në vorbullën e vet.
Jetojmë të ngjeshur e të trazuar
me shpirt që pret të ardhme të lartë,
se vetmitë na qëndrojnë me shpirtra të ngatërruar
si para dallgëve madhështore të deteve të huaja.
Para strehës shpirtra të heshtur qëndrojnë
drejt e të patundur, radhën duke pritur,
për ta përgjuar rendin për jetë të denjë,
brenda çdo turbulence me erën e sotme
në vorbullën e kohës së natës së veçantë.
Shpirtrat e lodhur e të shqetësuar janë
nga breznitë e tyre të mëparshëm të trazuar
qëndrojnë drejt përballë rrymave me erë,
si kundërpeshë e lumturisë së rëndësishme
përpara miliona shpirtrave bosh e të lodhur.
I vëzhgojmë dallgët mjerane të vorbullave tona,
të përmbajtura nga ajo pak jetë e bukur,
me të vërtetë se prisnim litarin e ndërthurur
nga koha dhe qetësisht presim çastin tonë
në këtë kohë tejet rrëmbyese.
Brezat e rinj i përcjellin pasardhësit e tyre,
që në çast të kalojnë në një verë të gjatë e ngrohtë,
kur njerëzit përpiqen vetes litar t’i vendosin
rreth qafës; ndoshta janë në somnambul,
sepse qetësisht shtrëngojnë jetën, jo vdekjen.
Lakun e kohës duhet ta hedhim jashtë së ardhmes
që të mos ta presin jetën kot e bosh në vetëdije,
që litarin të mos ua tërheqim edhe tepër përgjatë
shtigjeve tona të shkatërruara
derisa të na vjen çasti i përjetësisë
në momentet e jetës së kohës sonë të brishtë.

3. HESHTJA E DIELLIT


Në kohë të pakohësisë
ndryshojnë ngjyrat,
ndryshon imazhi,
ndryshojnë qasjet,
populli mbetet i heshtur,
ndërsa dielli hesht në largësi.
Dikur dielli nuk ndërhynte,
as nuk pasqyronte jetën për ta ripërtërirë
vetëm vëzhgonte në heshtje
duke ndriçuar pa u përzier,
por sot qasjet e tij janë të paqarta,
ndihma e tij një iluzion i largët.
Koha i ushqen shekujt e shkuar,
po qëndrimet sot ku janë?
Dhembjet vazhdojnë të lajmërohen,
ditët luajnë me vetveten,
fshehur pas mistereve boshe,
duke rendur drejt humnerave të gjithësisë.
Ne kurrë nuk ishim gati
t’u përgjigjeshim kohërave në kohën e tyre,
të pranonim realitetin siç është.
As sot nuk jemi të gatshëm
ta pranojmë mileniumin e tretë
si një fillim të ri, një ndryshim të pashmangshëm.
Vështirë e pranojmë konceptin e kohës,
ndërsa ne dhe të tjerët dyshojmë,
pa guxuar të bindim veten,
duke shpresuar në befasinë e së nesërmes,
por natyra nuk pranon justifikime
ligjet e saj nuk ndryshojnë sipas vullnetit tonë.
Sot kuptojmë heshtjen e diellit,
ndërsa ai na ka mohuar shpresën,
dikur besonim në fuqinë e tij
që do të shuante mosmarrëveshjet,
që do të ndriçonte rrugët e errëta,
por heshtja e tij tani është një realitet i ri.
Është i njëjti diell që dikur e njihnim,
por kurrë nuk e kuptuam plotësisht
në heshtje, ai fsheh një ego të pashprehur,
ndërsa ne kërkojmë rikthimin e dritës.
Me çdo kusht duam të rikthejmë hijet e shpresës
në një kohë të butë dhe të përkohshme.
Dielli mbetet i heshtur, i zhytur në gjithësinë e tij,
ndoshta duke pritur një ndryshim,
ndoshta duke përgatitur një tjetër stuhi,
kur flakët e tij të përthara do të ringjallen
e kur të rikthehen stuhitë,
atëherë edhe shirat diellorë do të zbresin.
Ne gjithnjë e kemi vëzhguar diellin,
edhe atëherë kur heshtte,
edhe kur zjarret e tij shuheshin
po sot, ai mbetet inert, i pashqetësuar,
duke heshtur në këtë kohë të pazakontë,
ndoshta për të ruajtur ngjyrën e së ardhmes.
Ne kërkojmë të zbërthejmë të shkuarën,
të gjejmë gjurmët e humbura në rërë,
por shtrëngatat tashmë i kanë shlyer,
ndoshta mund t’i rikthejmë,
ndoshta me një stuhi tjetër,
me një valë të fuqishme nga dielli i heshtur.
Etja shekullore për dritën e tij vazhdon,
heshtja e diellit një ditë do të thyhet,
me gjasë ai do të ndryshojë qasjen e tij,
do të na ndihmojë si dikur,
por kur?
Sot, nesër apo ndoshta… kurrë!

4. HESHTJA E GURËVE


Vegimet e jetës u ngërthyen
dita-ditës shndërrohen në kujtime
në çastet e heshtura të së vërtetës.
Nuk e dinim me siguri
nga cilat erëra vinin hijet,
nga cilat anë përplaseshin
stuhitë e kohës së papërcaktuar…
Nuk e dinim as nga buronin
shushurimat e padukshme të fatit.
Ne ecim, kërkojmë,
duke ndjekur rrugë që na shpijnë
drejt në plato qëndrese,
aty ku shpirti më në fund qetësohet.
Por fillimi qe i vështirë,
një gur mbi një tjetër,
hedhur në rrjedhat e kohës
dhe vegimet nuk pushojnë së lëvizuri.
Koha nuk ndalet,
çastet e prera na çelin sytë;
para se të arrijmë, para kohe,
tek e vërteta e kësaj bote.
Shkrimet duken të gdhendura
në vetëtima të errëta vegimesh,
me dëshira të pathëna
që sytë tanë duan t’i prekin.
Por gjithçka vrapon,
si një ikje drejt asgjësë
dhe qëndresa është përpjekja
për të mos u shuar në harresë.
Liria kurrë nuk dhurohet lehtë,
ajo është gjithnjë një horizont,
që sapo afrohemi,
sërish largohet…
E megjithatë, diçka ka mbërritur,
në këtë kohë të papërcaktuar,
ku të vdekurve u imponohet vdekja
edhe pasi kanë vdekur.
Gurët lëvizin në heshtje,
ndërsa fantazmat njerëzore
nuk mund të kapërcejnë
kufijtë e ndërgjegjes së tyre.
Heshtja e gurëve ende vazhdon…

5. DASHURIA NË GJAKIM


Para se të lidhet çifti me unazë,
në gishta të ndërthurur
arrin qëllimi përmbajtësor
për jetë të bashkuar.
Edhe kur tentonin të çlodheshin
nga përjetimet e pranishme
në mendime të ndërlidhura
fillet funksionale mes tyre ishin.
Muzat e shpirtëzuara
përçonin mesazhe të lumtura
edhe kur azil shpirtrat kërkonin
për jetë transcendendentale,
dashuria u mbetej në gjakim.

6. DRITAT E NGJYRAVE


Dritat e ngjyerave lehtë përhapen
si rrezet e diellit në agim,
kudo që prekin jetën zgjojnë,
bota pikturohet me brushë arti.
Me ngjyrë të kuqe, dritë zjarri
në çdo pikë vë shenjë dashurie,
dielli flakëron perëndimit
në zemër zgjon emocione.
E verdha, me dritën e arit
shpreh ngrohtësi pa dallim
si në fusha të arta me lule,
kur pranvera shpërthen zjarrin.
E kaltra e qiellit është e pafund,
na jep qetësi e paqe të bukur
me dritën e detit që ndriçon pafundësisht
tregon rrugën e ëndrrave të largëta.
E gjelbra qëndron përballë erërave të forta
zgjon shpresë dhe rilindje në zemër,
natyra përsëri në pranverë ngrihet
me ngjyra të freskëta kur pikturon.
Portokallia është ngjyra e agimit
kur dielli zgjohet plot energji,
me rrezet e tij përshëndet ditën
duke sjellë premtime dhe ëndrra të reja.
Ngjyrat janë drita të shpirtit
që në çdo kënd hije historie ndriçojnë,
kur dielli me rreze shpërthen,
me premtime drite shkëlqen
në poezi, ngjyrat kurrë nuk ndalen.

7. BEKIM NGA VETVETJA


Udhërrëfyesit i drejtohem rrugën të ma tregojë,
ku bekimi rrjedh nga brendia e devocionit
ta shndërroj në prani të ndritshme për jetë,
që mëshira e pathënë nga zemra e copëtuar
me nxitje të shkallëzojë në humanitet.
Bekim i plotë kërkoj i pathyeshëm të bëhet
të futet në sirtar aty ku shpresat banojnë
pranë kopshtit me lule të shpirtit vetjak
të qelin e mendime porsi lule fisnike
në zemër çdo petal të ketë mëshirë e premtime
për dashurinë me dëshmi të përjetshme.
Në brendinë e thellësisë së heshtjes
shpresat e lumtura jetojnë në kultin e vet
me krah shpirti lirshëm fluturojnë
për të arritur devocion me dritë hyjnie,
të futen në brendi sirtari ku bekimet gjenden
kërkojnë thelb bekimi para se drita të shuhet.
Çdo lutje të përsëritur i Shenjti e bënë art,
bekimet e mia të nxitura duke i lidhur ngushtë
që me zemër e shpirt njerëzimit t’ia dhurojë.
Me rrahje zemre jehonat trumbetojn
me mirënjohje të bekimit tim hyjnor
në çaste të vetmisë mizore nga njerëzit
lirshëm tek mirësitë kërkojnë mirëseardhje
në mesin e begatshëm të shpirtrave hyjnorë.
Udhëtimi i ndërthurur me mallëngjim
prezencë gëzimi premton për jetë,
me ndjenjë shpirti të bashkëngjitet,
me zell të futet aty ku bekimi dhurohet.
Nga errësira kur gjendet dritare sigurie
me qëndrim liria qaset, përqafon dashurinë.
Lidhja hyjnore thellësisht lidh shpirtin
me devocion zemre që është prezent,
si himn i përjetshëm i dashurisë
bekimin e thotë me mall pranë të dashurave
me hire të detytuara nga vetvetja.

Xhemil Bytyçi  , 14.06.2025

Poezi nga Anton Marku

Posted on June 9, 2025 by - ARTICLE, Artikuj

Cikël me poezi nga Anton Marku, 09.06.2025

nën bar

së pari zbritën

ëndrrat e tij

pastaj ai

 

 

NGJYRA E FATIT

 

Në luftën e fundit

as nuk më vranë

as nuk i vrava

Plumbat qorr

nuk kanë sy

Trupi im

ende nuk ishte gati

për tu derdhur në bronz

As për këngë rapsodësh

nuk kishte lindur

Kur vdekja

t’i hyjë jetës në shtrat

qëllofsha aty

Në shtratin tjetër.

 

 

FIONGU I ZI

 

Një e vejë barkfryrë

u zhvesh deri në gjysmë të trupit

e u lut

për gjysmën tjetër

Gjithë natën e end

pa e ditur

se pse kishte dalë nga shtëpia

Askush nuk e përfilli

atë hije lëkurdjegur

derisa nuk iu shua hukama

lutjes

Nuk e dinte

se sa herë duhet të këndonte gjeli

para se të mohohet

ai që ende

nuk i kishte rënë brisk fytyrës

Jeta

asnjë fundi

nuk i vë pikë

Veç syve

iu ndërron ngjyrë.

 

 

PEZULL

 

Nga majat e degëve të jetës zbriti

me njërën dorë shkokloi vitet

Në përkohshmërinë e tij

i kishte ndodhur shpesh

të mbathte këpucët e gabuara

Kur ecja u ndal

e gjurmët nuk po e ndiqnin më

vetja iu duk

si një duhanpirës

që tymos cigaren e fundit

të mbetur në tavolinë

I duhej të bënte

vetëm edhe një hap

aq të madh

sa nuk bëhej këmbë

Nën bar

së pari zbritën

ëndrrat e tij

Pastaj ai.

URATA

Në det do i gjej

të gjithë lumenjtë

e ëndrrave të mia

Me këmbët e groposura në kripë

me ujin e tyre shpërlaj fytyrën

tash e sa vite

Në trup ruaj jetën

kohën e zbrazë në gotë

Një ditë

gjithçka do të derdhet në qiell

Deri atëherë

le të mos vdesim.

PËRTEJ

 

Kur atdheut

t’i rriten thonjtë

rapsodët ia thonë këngëve të moçme

Varrmihësit përvjelin mëngët

e luten

të mos bjerë shi

Vashat shkulin flokët

për djemtë

që nuk arritën të bëhen burra

Diku në qiell

është një tokë

që na pret

t’i shkojmë si njerëz

Jo si dhe.